زندگي نامه فاطمه زهرا (سلام الله علیها)(6)

دوران اوليه حيات:
 

او در مكه بدنيا آمد، آن هم در عصرى سخت و دشوار، تنها فرزند خانواده بود زيرا كه خواهرانش پيش از او ازدواج كرده و از خانه رفته بودند و برادرانش نيز همه قبل از او از دنيا رفته و مرده بودند و طبيعى است كه چنين فرزندى جدا مورد علاقه والدين و مورد توجه آنان باشد.رسول خدا (صلي الله عليه و آله و سلم) حق پدرى و معلمى را درباره او نيكو انجام داد و مادرش خديجه نيز همه برنامه‏هاى حيات را عملاً به او آموزش داده بود. بدين سان تربيت او در دامان وحى است و از سوى بزرگترين مربيان جهان آفرينش بويژه كه در زمينه مساعده او هم در تربيت پذيرى فوق‏العاده بود و اين دو در رشد او نقش اساسى داشته و ضمن اينكه خداى را هم بر اين رشد و پرورش نظرى عنايت -آميز بود .او تنها دخترى است كه تلاش تربيتى پدر را به هدر نداد و تنها زنى است كه براساس اصل اسوه‏گيرى از رسول خدا مدل و نمونه شد. او مصداق اين كيه قرآن قرار گرفت كه: و كذلك جعلناكم امة وسطا لتكونوا شهداء على الناس و يكون الرسول عليكم شهيدا[2].رسول خدا (صلي الله عليه و آله و سلم) براى او همان ارزشى را قائل شد كه ديگران در آن عرصه و روزگار براى پسران، و بلكه بيشتر و فراتر. زيرا در نظام تربيتى اسلام كفه ترازو و عنايت و محبت به سوى دختران كمى سنگين‏تر از پسران است، آن هم دخترى چون فاطمه (سلام الله عليها) كه بايد مادر امامان و اسوه زنان عالم باشد.او در خانه‏اى پرورش يافت كه آيات قرآن دائماً در حال نزول بود. پس رشد او در حال و هواى وحى بود و تربيت قرآنى درباره او در حال پياده شدن و اجرا. و اين درست در عصرى است كه هنوز انديشه كفرآميز زنده به گور كردن دختران در اذهان بود و برخى از دختران زنده به گور مى‏شدند.از سوى ديگر او تنها دخترى است كه در سلسله جليله نبوت قرار دارد، دخترى كه معصومه است و حامل و ناقل صفات انبياى الهى از آدم تا خاتم (صلي الله عليه و آله و سلم) - خداى را هم بر اين خاندان و اين دختر نظر عنايتى بود. و اين مجموعه در به ثمر رسيدن فاطمه (سلام الله عليها) فوق‏العاده مؤثر افتاد.

نقش او در خانواده :
 

در ايام حيات خديجه و رسول الله طبيعى است كه فاطمه (سلام الله عليها) بعنوان تنها فرزند حاضر، مايه گرمى كانون و به تعبير خود رسول الله مايه روشنى و سرور دلش باشد (فاطمة بهجة قلبى) [3] حركت و رفتار او، جنب و جوش و تلاش او، شيرين زبانيهاى دخترانه و معصومانه او دل پدر و مادر را شادان مى‏ساخت بويژه كه آينده روزگار و نسل او از پيش براى رسول خدا (صلي الله عليه و آله و سلم) و خديجه شناخته شده بود .مى‏دانيم با همه انس و الفتى كه بين زن و شوهر است گاهى واقعه يا جريانى پديد مى‏آيد كه شرم حضور زوجين مانع از ذكر آن است در چنان صورت كودكان خردسال واسطه‏هاى خوبى براى اداى رسالتند و فاطمه (سلام الله عليها) در كنار پيامبر و خديجه ايفاگر چنان نقشى بود و نمونه ايفاى اين نقش‏ها از سوى فاطمه (سلام الله عليها) بسيار است و از جمله مورد زير. خديجه زنى ثروتمند بود ولى پس از ظهور اسلام بعلت دشوارى‏هاى اقتصادى مسلمين و نيازهاى مالى مردم جديد الاسلام به پيامبر و خاندان او، دست خديجه از مال دنيا چنان خالى شد كه حتى كفنى براى خود نداشت و در شرح زندگيش گفتيم كه او فاطمه (سلام الله عليها) را واسطه قرار داد كه از پيامبر عباى وحيش را كفن او كند و پيامبر چنان كرد.او در عين خردسالى محرم انس و خلوت خديجه بود و راز دار مادر - پيام‏هاى او را نيكو مى‏گرفت و نيكو عمل مى‏كرد و دل آن مادر به اين دختر خردسال بسيار گرم بود. چه بسيارند مواردى كه خديجه در تنگناى فكرى و تحمل روانى قرار مى‏گرفت و اين دختر خردسال براى او گره گشائى مى‏كرد و با صبر و تحمل به او القاء مى‏نمود و حتى در آلام مصائب او را تسكين مى‏داد.
پس از مرگ خديجه (سلام الله عليها):
خديجه از دنيا رفت و اين در سال دهم بعثت بود. اينكه اين مرگ و جدائى براى اين دختر و آن شوهر چه آثارى داشت خود موضوع بحث ديگرى است تأثر فاطمه (سلام الله عليها) از اين مرگ بسيار و تحمل پيامبر در اين مصيبت زيادتر بود. اما ياد و ديدار فاطمه، يعنى عزيزترين يادگار خديجه براى پيامبر همه گاه الهام بخش بحساب مى‏آمد.گاهى رسول خدا با ديدار فاطمه (سلام الله عليها) به ياد خديجه مى‏افتاد و از خود مى‏پرسيد چه كسى مى‏تواند جاى خديجه را پر كند؟ و جز فاطمه (سلام الله عليها) چه كسى مى‏تواند يادآور او باشد؟ همه توجهش در خانه به فاطمه (سلام الله عليها) بود و دلگرمى پيامبر در حين بازگشت از بيرون و ورود به خانه ديدار فاطمه (سلام الله عليها) بود.اما فاطمه (سلام الله عليها) نيز پس از مرگ مادر خود را وقف پدر كرده و همه كاره خانواده شده بود و همراز او شد و هم سخن پدر. او را در همه احوال نزد پيامبر مى‏ديدى، حتى پس از ازدواج، رسول خدا (صلي الله عليه و آله و سلم) پس از مرگ خديجه و مخصوصاً در دوران زندگى در مدينه ازدواجهاى متعدد داشت ولى هيچگاه از كمك فاطمه (سلام الله عليها) بى نيازنبود و از ارتباط و انس با او احساس بى نيازى نمى‏كرد .او در تنگناها براى رفع موانع، در رهيابى‏ها براى حل مشكل، در بيمارى‏ها و مجروح بودن پدر براى پرستارى و زخم بندى او، در زندگى خصوصى براى سر و سامان دادن زندگى و در نيازمندى‏ها براى عرضه خدمت همه گاه در كنار پيامبر بود. و اين همراهى و تلاش تا لحظه مرگ رسول خدا (صلي الله عليه و آله و سلم) ادامه يافت .
دوستى و محتبت فاطمه (سلام الله عليها) به پدرش زبان زد بود و اين محبت در حدى بس فراتر از حد رابطه دخترى با پدر خويش است او پيامبر را از ديدى بچشم پدرى مى‏نگريست و از ديدى بس عميق‏تر به چشم يك مراد و يك پيشوا و عقلاً اين جنبه از او قوى‏تر بود زيرا او قدر مقام و رتبت پدر و آبرومندى و رسالت الهى او را بيش از ديگران مى‏شناسد.چهره عاطفى او نسبت به پدر از سوئى دخترانه است و ما مى‏دانيم كه دختران را به پدر عنايتى بيشتر از پسران است و از سوئى ديگر محبت او رنگ مادرانه داشت تا حدى كه با دستهاى كوچكش چون مادرى مهربان پدر را نوازش مى‏كرد.با پدر هم خانه است و اوقات فراغت پدر با اوست ولى كمك كار او، يار و غم خوار او، حامى اوست، از او دلجوئى دارد، ايمان به مكتب پدر، و اعتقاد به رسالت او سبب مى‏شود كه اين محبت و عاطفه رنگ و بوى الهى مى‏گيرد و او را بيش از پيش مريد پدر سازد.پس از ازدواج كه طبعاً فاصله‏اى بين او و پدر افتاد، تحمل جدائى بر او گران بود. على و فاطمه (سلام الله عليها) در خانه‏اى زندگى مى‏كردند كه كمى از خانه پيامبر دور بود اين دورى براى فاطمه (سلام الله عليها) و رسول خدا (صلي الله عليه و آله و سلم) دشوار بود. پيامبر (صلي الله عليه و آله و سلم) روزى به او فرمود قصد دارم ترا نزديك خودم منتقل سازم. سپس با حارثة بن نعمان مذاكره كرد و فاطمه (سلام الله عليها) را به خانه او كه نزديك خانه پيامبر بود منتقل ساخت. [4]
در انس و رابطه عاطفيش با پدر كار به جائى رسيد كه او را مادر پدر مى‏خواندند. (ام ابيها) او مى‏ديد كه در مسجد الحرام بدستور ابوجهل فضولات را بر دوش او مى‏ريختند. دويد و خود را به پدر رساند و با دستهاى كوچك خود آن را پاك كرد. [5]او گاهى مى‏ديد كه دشمن به سوى پدرش سنگ مى‏پراند. او مى‏كوشيد، در مواردى، حتى با حائل گردانيدن خود جلوى صدمه و آسيب را بگيرد و اين نكته‏اى است كه بارها اتفاق مى‏افتاد و در آنگاه كه دستش از كمك به پدر خالى مى‏ماند و جلوگيرى از آزار را نمى‏توانست، معصومانه مى‏گريست و اين نهايت علاقه او را به پدر نشان مى‏دهد.رفتارش با پدر رفتارى نوازشگرانه و مادرانه بود. گاهى گرد و غبار از سر و رويش پاك مى‏كرد وطبيعى است كه دخترى اينچنين، بيش از پيش محبوب پدر باشد. رسول خدا (صلي الله عليه و آله و سلم) او را دوست مى‏داشت و بخاطر چنين صفايش اورا دوست‏تر مى‏داشت.به هنگامى كه آيه و ازواجكم امهاتكم آمد و زنان پيامبر لقب ام المومنين يافتند پيامبر به فاطمه (سلام الله عليها) فرمود اگر آنهامادر مومنين شدند تو مادر منى. برخى از روايات ما گويند كه لقب ام ابيها براى فاطمه (سلام الله عليها) در اين رابطه بود [6] گو اينكه استحسان‏هاى ديگرى هم در اين رابطه وجود دارد.
فاطمه (سلام الله عليها) در تمام مدت زندگى با پدر همگام بود. در كوچه‏ها، خيابان‏ها، در مسجد الحرام، با پاى كوچك خود پدر را همراهى مى‏كرد. او استهزاء مردم را نسبت به پدر تماشا مى‏كرد و زخم زبان‏ها را مى‏شنيد و آزار و اذيت‏ها را مى‏ديد، تا حد توان از او دفاع مى‏كرد و آن جا كه توان دفاعى نبود جز اشك‏ريزى چاره‏اى نداشت .او در كشيدن بار رسالت پدر سهمى داشت، مى‏كوشيد زمينه را برا راحت و آرامش او فراهم كند تا او وظيفه رسالت را بوجهى نيكو انجام دهد. آن روز كه اسلام در حال شكل‏گيرى بود، او سنگر به سنگر، در طريق كار و تلاش پدر، كار و كوشش داشت .او هم چنين در گرسنگى‏ها، تشنگى‏ها، فقر و نادارى‏ها، تحمل رنجها و سختى‏ها با پدر همراه بود و چه بسيار بودند دشوارى‏هائى كه براى پيامبر پديد مى‏آمد ولى شدت و رنج آن خود به خود بر فاطمه (سلام الله عليها) كوچك هم وارد مى‏شد. تنها پرستارى پدرى كه آزار مشركان او را زخمى و فرسوده مى‏كرد كارى كوچك و آسان نبود. مگر يك دختر كوچك تا چه حد مى‏تواند متحمل باشد.
فاطمه (سلام الله عليها) در تحكيم انقلاب اسلامى و رشد و گسترش آن نقش مهم و ارزنده‏اى داشت، چه در دوران قبل از هجرت و چه در دوران پس از آن. اقدامات حمايتى او از پيامبر، همگامى و همرزمى او با على، تلاش‏هاى مقاومتى و هشدار دهنده‏اش پس از وفات پيامبر بحدى بود كه اميرالمؤمنين على (عليه السلام) او را يكى از دو ركن مهم در حيات اسلامى معرفى مى‏كند.على (عليه السلام) در سخنان خود پس از وفات فاطمه (سلام الله عليها) فرمود اوست، همان ركن دومى كه امروز از دست دادم، پيامبر ركن اول حيات بود و فاطمه (سلام الله عليها) ركن دوم، [7] و اين واقعيتى است كه مطالعه در تاريخ و حيات فاطمه (سلام الله عليها) آن را به صورتى روشن نشان مى‏دهد .ما تنها ذكرى از مقاومت فاطمه (سلام الله عليها) و كتك خوردن او را مى‏شنويم. اما شايد كمتر آگاه باشيم كه حركت فاطمه (سلام الله عليها) در احقاق حق با چه دشوارى‏هائى همراه باشد و چه عذاب وجدانى را براى خلفاى حال و آينده او پديد آورد. و چه استخوان گلوگيرى براى او شد. تنها در داستان فدك مسأله بحدى مهم است كه 150 سال بعد هارون، امام موسى بن جعفر (عليه السلام) را مى‏طلبد كه بيايد و فدك را پس بگيرد. و شما مى‏دانيد امام نسل پنجم فاطمه (سلام الله عليها) است. و مى‏دانيم امروز هم پرونده طرح شده فاطمه (سلام الله عليها) گشوده و سندى براى محكوميت شان در نتيجه ناحقى‏شان در خلافت و رهبرى در اسلام است .
فاطمه (سلام الله عليها) زن است اما در برخى از جنگهاى اسلامى بهمراه پدر حضور داشت و به زخم‏بندى مجروحان و اصلاح ابزار جنگى مى‏پرداخت. به هنگامى كه شايعه شهادت پيامبر در احد پيچيد و در مدينه هم نشر يافت فاطمه (سلام الله عليها) به همراهى عده‏اى از زنان خود را به صحنه رساند. پدر را زخمين يافت، گريان شد و دست در گردن او انداخت، خون زخمش را شست و زخم او را بست. [8]آنگاه بالاى سر مجروحان ديگر رفتند، زخم آنها را بستند و مرهم نهادند و سپس به صورت جمعى بر سر نعش حمزه سيدالشهداء رفتند و به عزادارى پرداختند. [9] اين كار فاطمه (سلام الله عليها) بعدها نيز ادامه يافت، هم درباره پدر و هم درباره شوهر.تاريخ مى‏نويسد در جنگهاى اسلامى كه على مجروح مى‏شد اين فاطمه (سلام الله عليها) بود كه زخم‏هاى على را مى‏شست، مرهم مى‏نهاد و آن را مى‏بست - و يا اين فاطمه (سلام الله عليها) بود كه شمشير خون آلود على را مى‏شست، و آن را براى جنگ و مبارزه‏اى ديگر آماده مى‏كردو چنين اقدامى از يك زن عجيب است. البته نه براى فاطمه (سلام الله عليها) كه عقلش بر احساسش غالب است و همه كار و تلاشش در راه خدا و براى خداست و حب و بغض او در اين مسير است .
او طبق روالى كه در هر جامعه وجود دارد پدر خود را پدر، بابا و يا با عباراتى از اين قبيل مى‏ناميد و البته حق هم همان بود تا اينكه آيه شريفه لا تجعلوا دعا الرسول كدعاء بعضكم بعضا[10] نازل شد اين آيه خطاب به مردم است و به آنها هشدار مى‏دهد كه پيامبر را به همان نامى كه بين مردم معروف است ننامند، آنچنان نباشد كه گوئى فردى فردى ديگر را به اسم و رسم صدا مى‏زند، عنوان رسول الله را برگزينند و در خطاب به پيامبر او را رسول الله بنامند .فاطمه (سلام الله عليها) گويد من از دستور خدا ترسيدم كه از اين پس پدرم را پدر صدا كنم. تصميم گرفتم او را رسول الله خطاب كنم و دو سه بار اين كار را انجام دادم و پيامبر فرمود، فاطمه جان، تو از منى و من از توأم، تو مرا پدر صدا كن كه مرا خوشتر مى‏آيد. انت قولى يا ابه، فانهااحيى للقلب و ارضى للرب [11].
محبت و علاقه فاطمه (سلام الله عليها) و پدر دو طرف بود. رسول خدا هم او را شديداً دوست مى‏داشت وكلمات و عباراتى كه درباره او بكار مى‏برد حكايت از اين علاقه دارد. تاريخ فريقين پر است از اين گوه كلمات كه ذيلاً ذكر مى‏شود: - فاطمة بضعة منى [12]فاطمه (سلام الله عليها) پاره تن من است .- هى نور عينى [13]فاطمه (سلام الله عليها) نور چشم من است .- فاطمة ثمره فوأدى [14]فاطمه (سلام الله عليها)ميوه دل من است .- فاطمة روحى اللتى بين جنبى [15]فاطمه (سلام الله عليها)روح و جان من است .- و هى قلبى [16]فاطمه (سلام الله عليها) دل و قلب من است .- گاهى در جنبه محبت به او رفتار خلاف با فاطمه (سلام الله عليها) را زشت مى‏شمرد مثلاً مى‏فرمود هر كه او را غضبناك كند مرا بغضب آورده است. (فمن اغضبها اغضبنى [17]) - هر كه او را اذيت كند مرا اذيت كرده (فمن آذاها فقد آذانى [18]) آزار كننده فاطمه (سلام الله عليها) آزار رسان به پيامبر و مورد لعنت خداست [19] - هر كه فاطمه (سلام الله عليها) را شاد كند مرا شاد كرده هر كه فاطمه (سلام الله عليها) را نگران كند مرا نگران كرده - و يبسطنى ما يبسطها و يريبنى ما رابها و...نمونه اين روايات فراوانند.
امام صادق (عليه السلام) فرمايد كان النّبى لا ينام ليلة حتى يقبل فاطمه (سلام الله عليها) [20] رسول خدا هيچ شبى به خواب نمى‏رفت جز اينكه نحست فاطمه (سلام الله عليها) را ببوسد. و يااين سخن معروف را همه مى‏دانيم كه وقتى رسول خدا (صلي الله عليه و آله و سلم) به سفر مى‏رفت، فاطمه (سلام الله عليها) آخرين كسى بود كه پيامبر با او خداحافظى مى‏كرد و وقتى كه از سفر بر مى‏گشت فاطمه (سلام الله عليها) نخستين كسى بود كه پيامبر با او ديدار مى‏نمود. [21]نمونه‏هاى ابراز علاقه پيامبر به فاطمه (سلام الله عليها) در كتب مختلفى ذكر شده‏اند كه نويسندگان آنها اغلب از اهل سنت و جماعت هستند مثل نسائى در خصايص خود (ص 35) بخارى در صحيح خود (ج 2 ص 60) مسلم در صحيح خود (ج 2 ص 339) و...مطالعه در روش و طرز برخورد پيامبر با فاطمه (سلام الله عليها) نشان مى‏دهد كه رسول خدا در پى يافتن كلمات و عباراتى بود كه درجه واقعى محبت او را به فاطمه (سلام الله عليها) نشان دهد، كلماتى كه حجت‏آور براى خصم باشد و موقعيت فاطمه (سلام الله عليها) را تحكيم بخشد و به قول وفعل فاطمه (سلام الله عليها) سنديت دهد تا در آينده وسيله‏اى براى اثبات حقانيت او باشد .
احترام به فاطمه (سلام الله عليها) :
رسول خدا (صلي الله عليه و آله و سلم) براى فاطمه (سلام الله عليها) حرمتى بسيار قائل بودند. شنيديد كه دست فاطمه (سلام الله عليها) را مى‏بوسيد و مى‏فرمود از فاطمه (سلام الله عليها) بوى بهشت مى‏شنوم و اين نهايت احترام پيامبر را به فاطمه (سلام الله عليها) نشان مى‏دهد و البته فاطمه (سلام الله عليها) چنان عمل مى‏كرد كه در شأن چنين حرمت گذارى قرار مى‏گرفت و اين از ديدى مى‏تواند امرى طبيعى باشد و هم رسول خدا به احترام ورودش از جاى بر مى‏خاست و او را در كنار خود مى‏نشاند، به هنگام داخل شدن در خانه از او استقبال مى‏كرد و به هنگام خروج از خانه او را بدرقه مى‏نمود و اين سخن عايشه است كه گفته بود: هيچ زنى به اندازه فاطمه (سلام الله عليها) نزد پيامبر عزيزتر و محترم‏تر نبود. [22]پيامبر در برخوردها با فاطمه (سلام الله عليها)و يا به هنگام ورودش براو سلام مى‏كرد و به او خوشامد و مرحبا مى‏گفت [23] درباره او دعا مى‏كرد و درباره ذريه و همسر او نيز دعاهائى داشت و اين رفتار يكباره‏اى پيامبر نبود كه امرى بود بطور مكرر انجام مى‏شد - بگونه‏اى كه هيچگاه رسول خدا را نمى‏يافتى كه مشيى خلاف آن داشته باشد . تازه سه روز از عروسى فاطمه (سلام الله عليها) مى‏گذشت كه رسول خدا (صلي الله عليه و آله و سلم) جدائى او را تحمل نتوانست كرد. به ديدن فاطمه (سلام الله عليها) رفت، در كنار او و على (عليه السلام) نشست. احوال شان را پرسيد با آنها حرف زد، زن و شوهر رادعا كرد، فضيلت آنها را براى‏شان برشمرد و برخاست و بخانه برگشت .گفتيم كه او دخترش را مى‏بوسيد و اين كار موجب تعجب عايشه بود و روزى پرسيد با اينكه فاطمه (سلام الله عليها) بزرگ شده و شوهر دارد او را مى‏بوسى؟ پيامبر فرمود اگر مى‏دانستى چرا فاطمه (سلام الله عليها) را دوست دارم تعجب تو نسبت به او زيادتر مى‏شد. آرى من هر وقت مشتاق بهشت مى‏شوم فاطمه (سلام الله عليها) را مى‏بوسم من از فاطمه (سلام الله عليها)بوى بهشت را مى‏شنوم.
گفتيم كه اين محبت تا سر حد شيفتگى است ود اراى رنگ عاطفى تنها و يا رنگ رابطه پدر با دختر نيست كه عامل معنوى و الهى در آن كاملاً بچشم مى‏خورد. رنگ وارث بودن و حامل رسالت بودن پيامبر هم در آن وجود دارد. فاطمه (سلام الله عليها) وارث انبياء و حامل آثار رسالت الهى است، خدمات و زحمات رسول خدا (صلي الله عليه و آله و سلم) او را مثمر ثمر مى‏سازد و نيز ذريه طيبه او، هم چنين پيامبر (صلي الله عليه و آله و سلم) به فاطمه (سلام الله عليها) محبت دارد از آن بابت كه او بنده كامل خداوند است، عابده و زاهده است و نمونه عالى مكتب اوست و الگوى يك زن كامل و اسلامى، مؤمنه‏اى راستين در آئين اوست و اين خود موجب پيوندى معنوى است نه تنها براى فاطمه (سلام الله عليها) كه گاهى سلمان هم اهل البيت مى‏شود. (السلمان منا اهل البيت).پيامبر (صلي الله عليه و آله و سلم) حق دارد كه به او علاقه بسيار داشته باشد. كدام مؤمن به اسلام چون فاطمه (سلام الله عليها) مى‏تواند باشد؟ و كدام مؤمن است كه در راه دفاع از اسلام و اثبات حقانيت پيامبر و خليفه‏اش حاضر باشد كتك بخورد؟ ضربه تازيانه را بر بازو تحمل كند؟ سيلى بخورد؟ فرزند سقط كند؟ و آگاهانه و با بصيرت به استقبال اين صدمه‏ها برود؟در پاسخ كسى كه به پيامبر گفته بود تو با هيچ يك از دختران خود چون فاطمه (سلام الله عليها) محبت و رأفت نداشتى فرمود تو حق دارى كه راز آن را ندانى چون فاطمه (سلام الله عليها) را نمى‏شناسى - فاطمه (سلام الله عليها) كارى خلاف رضاى خدا انجام نمى‏دهد... در جاى ديگر فرمود كه فاطمه (سلام الله عليها) سرمايه‏گذارى‏هاى مرا به ثمر مى‏رساند، تحمل زجرهاى من را به نتيجه منجر مى‏سازد، او عامل بقاى دين من است، سبب حفظ نظام و سنّت من است و...
فاطمه (سلام الله عليها) و مرگ پدر:
فاطمه (سلام الله عليها) شبى پس از حجة الوداع پيامبر را در خواب ديد كه قرآن در دست دارد و سر گرم خواندن است ولى ناگهان قرآن از دستش فرو افتاده و مفقود شده بود وحشت‏زده از خواب جست و آن را براى پدر نقل كرد. پيامبر فرمود دخترم من آن قرآنم كه به همين زودى از نظرها ناپديد خواهم شد و فاطمه (سلام الله عليها) گريست. [24]پيامبر (صلي الله عليه و آله و سلم) از ستمى كه پس از مرگ او بر فاطمه (سلام الله عليها) خواهد رفت برايش شرح داد - فاطمه (سلام الله عليها) گريه كرد و پيامبر هم گريست. آنگاه رسول خدا (صلي الله عليه و آله و سلم) او را دلدارى داد كه دخترم گريه نكن. فاطمه (سلام الله عليها) گفت من از آنچه كه بر من وارد خواهد شد نمى‏گريم، بلكه از فراق تو مى‏گريم، پيامبر فرمود ترا بشارت مى‏دهم در سرعت الحاق تو به من [25] و فاطمه (سلام الله عليها) آرام شد.نمونه اين سخن بصورت ديگرى نيز از عايشه نقل شده است. او مى‏گويد: - ان رسول الله (صلي الله عليه و آله و سلم) دعا ابنته فاطمة - فسار فبكت ثم سارها فضحكت - رسول خدا (صلي الله عليه و آله و سلم) دخترش فاطمه (سلام الله عليها) را به نزديك خواند - سر در گوشش نهاد وسخنى گفت و فاطمه (سلام الله عليها) گريست - سپس بار ديگر سر در گوش او نهاد و سخنى گفت و فاطمه (سلام الله عليها) خنديد.قلت لفاطمة ما هذا الذى سارك به رسول الله فبكيت ثم سار فضحكت؟ عايشه گويد از فاطمه (سلام الله عليها) پرسيدم پيامبر كه سر در گوش تو نهاد و گريستى و سپس سر در گوش تو نهاد و خنديدى علت چه بود ؟فقالت عليها السلام اخبرنى بموته فبكيت - ثم سارنى فاخبرنى انى اول من يتبعه فضحكت - فاطمه (سلام الله عليها) فرمود در بار اول پيامبر خبر مرگش را به من داد و من گريستم - و سپس خبر داد من نخستين كسى هستم كه بدنبالش روان خواهم شد و به عالم بقا خواهم شتافت و من خندان شدم (چون در خبر مرگش لقاى پدر است خرسند مى‏شود).آن‏ها نمونه علاقه پدر به دخترش بودند و اين هم پاسخ علاقه دخترى به پدرش. سخن از مرگ است ولى چون در آن خبروصل است خوشحال مى‏شود و مى‏خندد و اين حكايت از آن دارد كه پيوند معنوى فاطمه (صلي الله عليه و آله و سلم) و پدر ريشه در جان او دارد و گرنه اين خلاف عادت و طبيعت است كه كسى در خبر مرگ خويش خوشدل باشد.
به هر صورت رسول خدا (صلي الله عليه و آله و سلم) از دنيا رفت و فاطمه (سلام الله عليها) با ماتم‏ها مواجه شد - نه يك ماتم بلكه چند ماتم - ماتم رسول خدا (صلي الله عليه و آله و سلم) كه براى او اعظم المصايب بود، ماتم از ميان رفتن حق على (عليه السلام) كه فاجعه‏اى در اسلام بشمار مى‏آمد، ماتم جهل و غفلت مردم از ضايع شدن حقوق خود و جامعه انسانى‏شان، ماتم وارد آمدن صدمه بر بدن او بخاطر زورگوئى آن فرد نابكار، ماتم غربت اسلام كه براى روح فاطمه (سلام الله عليها) موجب آزارى شديد بود و...اين مجموعه سبب شدند كه او پس از رحلت پدر نتواند بيش از سه ماه دوام آورد ومنتظر حصول وعده پيامبر در الحاق به او باشد. جريانات پشت پرده پس از مرگ پيامبر علنى شدند و طبيعى است فاطمه (سلام الله عليها) را بعلت بينش قوى‏تر غم و رنج سنگين‏تر باشد. بويژه كه ببيند عده‏اى به اسم دين فريبكارى كنند و زحمت پيامبر (صلي الله عليه و آله و سلم) را بر باد دهند.
فاطمه (سلام الله عليها) در صدمه اين امور دچار اشك و آه و ناله گشت. وضع او همانند وضع كسى شد كه از معشوق خود دور افتد و در عين حال صدمات و لطمات وارده بر اسلام دل او را بلرزانند و بدانگونه كه توصيف كرده‏اند پيش بينى پيامبر در اشك ريزى فاطمه (سلام الله عليها) در بيت‏الاحزان محقق شد و او قرين و همدم اشك‏ها شد.گويند پيامبر روزى در حال مگر چنان گريست كه محاسنش از اشك‏تر شد، از او علت گريه را پرسيدند فرمود: ابكى لذريتى و ما تصنع بهم شرار امتى من بعدى كأنّى بفاطمة بنتى و قد ظلمت بعدى و هى تنادى يا ابتاه فلا يعنيها احد من امتى [26] براى نسل و ذريه‏ام مى‏گريم كه شروران امتم بعد از من با آنها چه‏ها خواهند كرد، گوئى فاطمه (سلام الله عليها) را مى‏بينم كه مظلوم واقع شده و فرياد يا ابتاه او بلند است و احدى از امتم او را يارى نمى‏كند...
جلوه‏اى ديگر از رابطه محبت‏آميز او رابا پدر در واقعه پس از مرگ پيامبر مى‏بينيم آن هم به هنگام اذان گفتن بلال - مى‏دانيم بلال پس از وفات رسول خدا (صلي الله عليه و آله و سلم) در صف مخالفان سقيفه قرار گرفت و بعنوان اعتراض ترك اذان گفت و از مدينه خارج شد. روزى به مدينه برگشت و درب خانه على (عليه السلام) را آتش زده و فاطمه (سلام الله عليها) را در بستر يافت و از اين ماجرا شديداً متعجب گشت و علت را پرسيد. و ماجرا را به او خبر دادند و طبيعى است كه شنيدن اين واقعه دل او را بلرزاند و او را متأثرتر سازد.ظاهراً فاطمه (سلام الله عليها) پيامش داد كه دوست دارد صداى اذان او را بشنود، بدينوسيله خاطره پيامبر (صلي الله عليه و آله و سلم) را تجديد كرده و خود را آرامش بخشد بلال به مسجد رفت و اذان گفت. وقتى به نام پيامبر (صلي الله عليه و آله و سلم) رسيد حسنين (عليه السلام) دويدند كه بلال بس كن، مادر ما از شنيدن نام پيامبر (صلي الله عليه و آله و سلم) مدهوش گرديده است و بلال مجدداً ترك اذان گفت ولى اين بار بخاطر جلوگيرى از آزار دل فاطمه (سلام الله عليها) و احياى غم و درد او، و اى كاش خصم فاطمه (سلام الله عليها) به اين ميزان حميت و انسانيت داشت .
فضه گويد او روزى بر سر مزار پدر رفت و مشتى از خاك برداشت و استشمامش كرد و چنين فرمود: بر آنكس كه خاك مزار رسول خدا را استشمام كند حق است كه در طول زمان از بوى عطر و عود بى‏نياز گردد. مصائبى بر من وارد شدند كه اگر بر روزگاران وارد مى‏شدند آنرا به شب بدل مى‏ساختند (حقيق على من شمّ تربة احمد ان لا يشمّ مدى الزمان غواليا صبت على مصائب لو انهاصبت على الايام صرن ليالياً).بر سر مزار پيامبر (صلي الله عليه و آله و سلم) شكوه از دو نان كرد و از فراق سخن گفت و متذكر آن شد كه تنها و حيران است، فريادش در گلو شكسته و قدرت و توانش به پايان آمد، حزن او بسيار است، شوقش به ديدار پيامبر (صلي الله عليه و آله و سلم) بى‏پايان. [27] او در شرايطى بود كه غم و اندوه او را از درون مى‏خوردند و كثرت تأثرات به ههمراه مرارت‏ها و صدمات جسمانى زمينه را براى مرگ زودرس او فراهم ساختند آرى، فاطمه (سلام الله عليها) از دنيا رفت در حاليكه جوان بود .

فاطمه و همسر :
 

ازدواج امرى محبوب و نوعى تن دادن به سنت آفرينش است. نظام آفرينش براساس زوجيت است منفرد ماندن نوعى دور ماندن از اين نظام است. بدون ازدواج وصول به كمال مقدر ميسر نيست آدمى اگر علامه زمان باشد و دائماً در مسير رشد و تحول، مادام كه ازدواج نكرده است كامل نيست .چه بسيارند اهداف و مقاصد عاليه‏اى كه تنها در سايه‏ازدواج ميسر مى‏شوند مثل آرامش و سكون كه براى تصميم‏گيرى‏هاى معقول آدمى نقشى اساسى ايفا مى‏كنند و يا توليد نسل كه در سايه آن با حفظ شرايط زمين خدا پر بار مى‏گردد. و بر اثر آن عبادت‏ها رشد و كمال مى‏يابند و عمل آدمى در عبادت، او را در رديف قديسين و مقربان قرار مى‏دهد كه دو ركعت نماز متاهل از 70 ركعت نماز افراد مجرد برتر است و بالاتر. [28]آنچه كه در ازدواج مهم است وصول به حيات مشتركى است كه در آن رنگ و بوى انسانيت باشد و الحق موجبات رشد و تكامل آدمى را براى او ميسر سازد. و گرنه ازدواجى كه موجب دغدغه خاطر گردد به زحمتش نمى‏ارزند. اگر در بحث مربوط به فاطمه (سلام الله عليها) سخن از ازدواج است از آن نوعى است كه در آن رشد و كمال، همدلى و انس بچشم مى‏خورد و آگاهى از كيفيت و رمز و رازش مى‏تواند درس‏آموز باشد.
او ازدواجى دارد آگاهانه و هدفدار، گزينش شده و انديشيده كه بنايش استوار است بر اتكاى به صفات انسانى و اخلاقى و ايمان، مرد و زن همتاى هم و يا به زبان عادى و جارى همسرند، يعنى همشأن و هم رتبه، چيزى كه در اسلام از آن به كفويت و همتائى ياد شده است .فاطمه (سلام الله عليها) تن به ازدواجى مى‏دهد كه حاصل آن رشد و كمال باشد نه سقوط و انحطاط و افت كردن، ازدواجى را طلبيد و پذيرفت كه او را در نيل به اهداف انسانى او كمك رساند، و پايه‏هاى ستبر ايمان و عقيده‏شان را استوارتر سازد. در آن ارضاى هوس زرق و برق ماديت نبود و يا دستيابى به جلال و جبروت ظاهر مطرح نبود.فاطمه (سلام الله عليها) ازدواجى كرد كه داراى بار تقوا باشد، اگر چه از نظر ماديت در سطحى نازل و حتى فروتر از حد معمول است. او به دختران درس داد كه در ازدواج به دنبال معيارهائى بروند كه زندگى سازند، نه اسم و رسم آفرين. در انتخاب همسر شرافت و ايمان و تقوا را مد نظر قرار دهند، نه دارائى و ثروت مكنت را، كه اگر فاطمه (سلام الله عليها) آن را مى‏خواست برايش از هر جهت آمده و ميسر بود، و ما در همين بحث به آنها اشاره خواهيم داشت .
بد نيست نخست در اين مورد هم اشاره‏اى داشته باشيم كه مسأله‏اى بحث‏انگيز است. آنچه كه در عرف و در بين عامه مردم شايع است و حتى گروهى از مورخان شيعه بدان اشاره دارند اين است كه او در حين ازدواج 10 سال اول عمر را به پايان برده بود. امكان وقوع چنين امرى محال و حتى داراى استبعاد عقلى هم نيست. زيرا از نظر اسلام شرط ازدواج از يك سو رسيدن به مرحله بلوغ شرعى (پايان 9 سال قمرى) و از سوى ديگر وصول به مرحله رشد است و اين هر دو در فاطمه (سلام الله عليها) وجود و حضور داشته‏اند.اما مورخان ديگر سنين ديگرى را هم براى تاريخ و سن ازدواج فاطمه (سلام الله عليها) ذكر كرده‏اند. از جمله ابوالفرج اصفهانى در كتاب خود سن فاطمه (سلام الله عليها) را در ازدواج 18 سال ذكر كرده و ابن حجر هم در كتاب الاصابه همين سن را براى فاطمه (سلام الله عليها) مطرح نموده است .صاحب كتاب الاستيعاب سن فاطمه (سلام الله عليها) را در حين ازدواج حدود 15 سال و نيم ذكر كرده كه در آن زمان از سن مولا اميرالمؤمنين (عليه السلام) 21 سال و 5 ماه گذشته بود. مرحوم آية الله محسن امين سن فاطمه (سلام الله عليها) را چهارده سال ذكر نموده و ديگران هم حدود 17 سال و كمتر را گفته‏اند. طوسى در مصباح المتهجد 13 سال نوشته (ص 561) ولى به نظر مى‏رسد كه با توجه به سخنان بزرگان تشيع مثل مرحوم شيخ مفيد و ديگران بتوانيم سند 14 - 16 سال را بپذيريم كه هم به سند نزديكتر است و هم از نظر رشد به عقل و انديشه و صواب، كه در همه حال خدا داناتر است و غرض از اين سخن آن بود كه پاره‏اى از استبعادهاى ذهنى را مخصوصاً در مسأله حمل و زاد و ولد طرد كنيم .
خواستگاران فاطمه (سلام الله عليها):
ازدواج فاطمه (سلام الله عليها) در مدينه صورت گرفت، مدينه در آن روزگار پايتخت حكومت اسلام و پيامبر (صلي الله عليه و آله و سلم) حاكم آن و در اوج قدرت و امكان بود چهره‏اى بود شناخت شده و مورد اعتقاد مردم و طبيعى است كه در چنان صورتى علقه مردم را به داشتن پيوند با رسول خدا (صلي الله عليه و آله و سلم) لااقل براى دستيابى به قدرت و آبرو بسيار باشد و خواستگاران ازدواج با فاطمه (سلام الله عليها) متعدد، بويژه كه دو دختر قبلى پيامبر (صلي الله عليه و آله و سلم) هم همسر مردانى سرشناس بودند. دو پسر ابولهب داماد پيامبر (صلي الله عليه و آله و سلم) بودند و دو دختر پس از جدائى و رهائى‏شان از آنان يكى پس از ديگرى با عثمان مرد مالدار و ثروتمند قريش ازدواج كرده بودند.ابوبكر و عمر، هر كدام جداگانه خواهان فاطمه (سلام الله عليها) شدند و خواست خود را با پيامبر (صلي الله عليه و آله و سلم) در ميان نهادند. [29] عثمان هم از سوئى ديگر اين درخواست را كرده بود و رسول خدا (صلي الله عليه و آله و سلم) فرمود در اين راه منتظر حكم خداوند است و بدين سان آنها را از ازدواج با فاطمه (سلام الله عليها) مأيوس ساخت عبدالرحمن عوف كه از ثروتمندان به نام بود مدعى شد كه اگر فاطمه (سلام الله عليها) را به من تزويج كنند يكصد شتر كه بارشان كتان مصرى باشد، با خانه‏اى ببهاى 10 هزار دينار مهريه او خواهد كرد و پيامبر (صلي الله عليه و آله و سلم) روزى مشتى سنگريزه از زمين برداشت و به سوى آنان پرتاب كرد كه شما فكر مى‏كنيد من برده ثروتم؟ كسى كه بتواند سنگريزه را مرواريد كند اين ثروت‏ها براى او مهم نيستند من يقدر على هذا لايهمه كثرة المهر [30].در پاسخ بسيارى از آنان مى‏فرمود: فاطمه (سلام الله عليها) هنوز كوچك است، من منتظر قضاى الهى هستم [31]، من منتظر وحى هستم، [32] و مسأله ازدواج فاطمه (سلام الله عليها) را به مقام ربوبى ارتباط داد [33] يعنى كه خداى بايد اجازه فرمايد.
در خواست‏هاى ازدواج براى فاطمه (سلام الله عليها) مكرر شدند و رسول خدا (صلي الله عليه و آله و سلم) هم چنانه از پاسخ مثبت خوددارى كرده و منتظر فرمان خدا بود. روزى سعد بن معاذ به على (عليه السلام) گفته بود: به خدا سوگند مى‏بينم پيامبر (صلي الله عليه و آله و سلم) فاطمه (سلام الله عليها) را تنها براى همسرى تو برگزيده است. و اين فكرى است كه در بين صحابه پيامبر (صلي الله عليه و آله و سلم) هم اشاعه يافته بود وبدان سان او را به خواستگارى فاطمه (سلام الله عليها) تشجيع كرد.حق اين است كه رسول خدا (صلي الله عليه و آله و سلم) مى‏دانست كسى همشأن و هم سنگر او نيست و على (عليه السلام) تنها كفو فاطمه (سلام الله عليها) است. ولى روال كار را از دست نداد و خواستگاران را كمافى السابق مى‏پذيرفت و محترمانه مى‏فرمود كه در اين كار منتظر حكم خداوند است و او بايد دستور دهد تا زمانى كه قضاى الهى در اين راه محقق گردد.البته خانواده على (عليه السلام) هم با پيامبر (صلي الله عليه و آله و سلم) بيگانه نبودند و على (عليه السلام) كسى بود كه در خانه پيامبر (صلي الله عليه و آله و سلم) بزرگ شده و در آنجا رشد يافته بود البته روزگارى هم در گذشته بود كه خود پيامبر (صلي الله عليه و آله و سلم) در خانه ابوطالب زندگى مى‏كرد. و امر سرپرستى او به عهده عمويش بود. بدين‏سان علاوه بر خويشاوندى نزديك فاطمه (سلام الله عليها) و على (عليه السلام) (پسر عمو و دختر عمو) رابطه انس هم بين دو خانواده برقرار بود و از آن گذشته، هم على (عليه السلام) و هم فاطمه (سلام الله عليها) اين ويژگى را داشتندكه دست پرورده پيامبر (صلي الله عليه و آله و سلم) بودند و مخصوصاً على (عليه السلام) امين پيامبر (صلي الله عليه و آله و سلم) بود. على (عليه السلام) كسى است كه در شب هجرت بجاى او خوابيده و پس ازهجرت فاطمه‏ها را (فاطمه مادر على (عليه السلام)، فاطمه (سلام الله عليها) دختر پيامبر (صلي الله عليه و آله و سلم)،...) را به مدينه انتقال داده بود. غرض اينكه با آن سابقه آشنائى باز هم على (عليه السلام) مراقب بود كه بى حساب قدم پيش نگذارد و پيامبر (صلي الله عليه و آله و سلم) هم بى‏اذن خدا اقدامى نكرد.
سرانجام على (عليه السلام) مصمم به خواستگارى از فاطمه (سلام الله عليها) شد. و براى اين خواستگارى وضو گرفت و دو ركعت نماز خواند (امرى كه در اسلام مستحب است) لباس بر تن كرد و كفش پوشيد و به خانه پيامبر (صلي الله عليه و آله و سلم) رفت و در زد. رسول خدا (صلي الله عليه و آله و سلم) در خانه ام سلمه بود فرمود در را باز كنيد، كسى است كه خدا و پيامبر (صلي الله عليه و آله و سلم) او را دوست مى‏دارند. در را باز كردند.على (عليه السلام) وارد شد و روبروى پيامبر (صلي الله عليه و آله و سلم) دو زانو نشست سر به زير انداخت و چشم‏ها را به زمين دوخت و ساكت ماند. پيامبر (صلي الله عليه و آله و سلم) خطاب به على (عليه السلام) كرد چه كارى دارى؟ على (عليه السلام) گفت به خاطر حاجتى آمدم و از بيان آن شرم دارم و عرض كرد كه كرامت رسول خدا (صلي الله عليه و آله و سلم) به من اجازه مى‏دهد كه حرف خود را بگويم . اى رسول خدا (صلي الله عليه و آله و سلم) تو بزرگم كرده‏اى، تو برايم از پدر و مادر نيكوتر بوده‏اى، من خواستگارى دخترى هستم كه در خانه تست و... رسول خدا (صلي الله عليه و آله و سلم) از اين سخن شادان شد و ذكر توحيد بر زبان راند[34].در پاسخ على (عليه السلام) فرمود فابشر يا على - اى على ترا مژده باد.- ان الله عزوجل اكرمك كرامة لم يكرم بمثلها احدا مطمئناً خداى عز و جل به تو كرامتى داد كه احدى را بدان مفتخر نداشت .- و ان الله تعالى اذا اكرم و ليّه و احبه، اكرمه بمالا عين رأت و لا اذن سمعت [35] و خداى تبارك و تعالى به هنگامى كه ولى خود را احترام كند و دوست بدارد، او را به گونه بزرگ مى‏دارد كه نه چشمى آن را ديده و نه گوشى آن را شنيده است و...على (عليه السلام) بر اين اساس پاسخ موافق شنيد وچنين فرمود: رب اوزعنى ان اشكر نعمتك اللتى انعمت علىّ - خداوندا به من توفيقى عنايت كن تا سپاس نعمتى را كه به من عنايت كردى بجاى آورم و...آرى پيامبر (صلي الله عليه و آله و سلم) قول موافق داده بود - بعد كه به مسجد تشريف برد در نخستين سخنرانى خود فرمود: جبرئيل بر من فرود آمد و از جانب فرمانروائى عرش فرمان داد كه دختر فاطمه (سلام الله عليها) را به عقد على (عليه السلام) درآورم و هم فرمود پيوند همسرى على (عليه السلام) و فاطمه (سلام الله عليها) در آسمانها بسته شده، [36] و بر اين اساس زبان ديگران را از غيبت‏ها و سرزنش‏ها كوتاه كرد.
مى‏دانيم از مسائل فوق‏العاده مهم در ازدواج و اختيار همسر مسأله كفويت است، امرى كه اسلام را بر آن سفارش و نظرى بسيار است. غرض اين است كه زن و مرد در شأنى باشند كه بتوانند همسر، همشأن و همتاى يكديگر باشند زبان و منطق هم را بفهمند و در بُعد اعتقادى مثل هم باشندو چون دو بال هم قدرت و هم توان باشند. در ازدواج فاطمه (سلام الله عليها) و على (عليه السلام) بايد گفت كه كفو و همتاى يكديگر بودند. فاطمه (سلام الله عليها) خود مى‏دانست كه دخترى بدون خواستگار نبود پدرش دنياى اسلام را زير نگين داشت او در مقايسه با دختران ديگر وابسته به فردى مقتدر بود. مى‏دانست كه او را در اين ازدواج به علت فقر على (عليه السلام) سرزنش مى‏كنند ولى در عين حال او را بعنوان شوهر برگزيد [37] چون على (عليه السلام) را همتاى مؤمن خود مى‏شناسد.على (عليه السلام) هم مى‏دانست كه فاطمه (سلام الله عليها) هم پرواز اوست و مى‏تواند همگام با او باشد. مى‏دانست او توانائى آن را دارد كه با روح عظيم على (عليه السلام) همراه گردد. از همشأنى و همسرى او، از همدلى و هم سخنى او، از توان همرازى و مشاورت او خبر دارد و به همين علت به ازدواج با فاطمه (سلام الله عليها) دلخوش است و او را همسر بر مى‏گزيند.بررسى‏ها هم نشان مى‏دهند كه على (عليه السلام) كوه مقاومت وايثار بود و فاطمه (سلام الله عليها) هم دست كمى از او نداشت، على (عليه السلام) در فقر و نادارى اختيارى بود و متحمل آن و فاطمه (سلام الله عليها) نيز اين چنين بود. در پوشش و لباس، در احسان و تفضل، در فضايل انسانى و اخلاق اين دو هم انديشه و همراه بودند و بفرموده پيامبر (صلي الله عليه و آله و سلم) جداً اگر على نبود تا روز قيامت همتائى در روى زمين براى فاطمه (سلام الله عليها) نبود. (لولا ان اميرالمؤمنين (عليه السلام) تروجها، لما كان لها كفوا لى يوم القيامة على ارض فمن دونه) [38]و نمونه اين سخن از پيامبر (صلي الله عليه و آله و سلم) بصورت ديگرى با اندك تفاوتى وجود دارد بدينگونه لو لا ان الله خلق فاطمة لعلى ما كان لها على وجه الارض كفو من آدم و من دونه [39] در استحسان برخى از بزرگان آمده است برخى از پيامبران جد فاطمه‏اند و اگر زنده بودند نمى‏توانستند با فاطمه (سلام الله عليها) ازدواج كنند ولى موسى (عليه السلام) و عيسى (عليه السلام) جد فاطمه (سلام الله عليها) نبودند و مثلاً اگر بناى ازدواج بود حق ازدواج داشتند ولى كفو او نبودند و اين نشان ميدهد كه شأن فاطمه (سلام الله عليها) از انبياى اولوالعزم هم برتر است. [40] سخنى ديگر از پيامبر (صلي الله عليه و آله و سلم) در همين زمينه موجود است كه فرمود: هبط علىَّ جبرئيل - جبرئيل بر من نازل شدن فقال يا محمد ان الله جلّ جلاله يقول و گفت اى محمد، خداوند جل جلاله مى‏فرمايد: لو لم اخلق عليّاً ما كان لفاطمه كفو من ولد آدم و من ذريته ،اگر على (عليه السلام) را خلق نمى‏كردم از نسل آدم و ذريه او همتايى نبود.[41]
هزينه ازدواج: (تكراري و از زباني ديگر) : : : رسول خدا (صلي الله عليه و آله و سلم) از على (عليه السلام) پرسيد براى ازدواج چه دارد؟ گفت شمشيرى، زرهى، و شترى آبكش، رسول خدا (صلي الله عليه و آله و سلم) فرمود شمشير براى مرد جهاد و قدرت لازم است، شتر نيز براى گذران معيشت بايد باشد - ولى براى آنكس كه از مرگ نهراسد زره به چه كار آيد؟ فرمود زره را بفروشد و باقى را نگه دارد[42].على (عليه السلام) زره را به 480 درهم [43] يا 500 درهم فروخت [44] و آن را براى ازدواج در اختيار گرفت. البته زندگى على (عليه السلام) در بين مردم مدينه كمى پائين‏تر از حد متوسط بود و در واقع مى‏توان او را جزء طبقه ضعيف و فقير بحساب آورد.رسول خدا (صلي الله عليه و آله و سلم) بخشى از آن را به بلال داد كه بوى خوش بخرد، بخشى را به ابوبكر داد كه با آن آنچه را دخترم نياز دارد بخر و الباقى هم براى ديگر هزينه‏ها نگهداشتند و عمار ياسر و چند تن ديگر را با ابوبكر همراه كرد كه با صوابديد هم تهيه جهاز ببينند.
اينكه براى فاطمه (سلام الله عليها) چه چيزهائى تهيه شد وبهاى آن‏ها چقدر بود روايات مختلف است. ما در اين بحث سعى كرديم جامعترين ليستى را كه در اين زمينه تهيه شده است عرضه كنيم و آنها عبارت بودند از: - يك پيراهن - يك روسرى - يك چادر سياه خيبرى - يك تخت طناب پيچ كه طنابش از پوست خرما بود - دو عدد تشك با روكش كتان مصرى كه در داخل يكى ليف خرما بود و در ديگرى پشم گوسفند. چهار بالش، با روكش چرم طائف و پر شده از پوشال علفهاى خوشبو - پرده نازك پشمى، حصير بافت هجر (از روستاى بحرى) آسياب دستى، طشت مسى، مشك آب چرمى قدح چوبى براى شير، ظرف آب آشاميدنى، آفتابه‏اى قير اندود، خم سبز رنگ، چند كوزه سفالين، سفره‏اى چرمى، عباى فطوانى، محفظه آب [45]...وسايل و ابزار بعنوان جهيزيه همين‏هابودند، در برخى از اسناد مختصر تفاوتى ممكن است به چشم بخورد كه چندان قابل ذكر نيستند و بهاى آن را برخى تا حدود 63 درهم نوشتند. [46]پيامبر (صلي الله عليه و آله و سلم) جهيزيه را ديد و بادست خود آنها را زير و رو كرد فرمود خداوند آن را به اهلبيت مبارك گرداند [47] در سخنى ديگر آمده است كه فرمود اللهم بارك لقوم جل آنيتهم الخزف و...[48] و اين حكايت از ناچيزى و بى قدرى جهيزيه داشت و اين خود درسى است براى همه كسانى كه درآستانه ازدواجند و از فقر خود نگران، كه از فاطمه (سلام الله عليها) سرمشق گيرند و به حداقل جهيزيه قانع باشند .
پيامبر (صلي الله عليه و آله و سلم) به مسجد رفت و عقد على (عليه السلام) و فاطمه (سلام الله عليها) را در مسجد خواند. خطاب به مردم كه خداى مرا امر كرد كه فاطمه (سلام الله عليها) را همسر على (عليه السلام) قرار دهم. هم اكنون به امر حق فاطمه (سلام الله عليها) را به عقد على (عليه السلام) درآوردم با مهريه 400 درهم (برخى تا 500 درهم نوشته‏اند). [49]على جان آيا رضايت دارى؟ على (عليه السلام) عرض كرد ازرسول خدا اطاعت مى‏كنم و كاملاً رضايت دارم .در مورد عقد اوكه در آسمانها بسته شده و مورد امريه خداوند بود مطالب پردامنه‏اى نوشته شده و نويسندگان در اين مورد داد سخن داده‏اند وحتى از تزيين بهشت، از شادمانى اهل آسمانها، از نسل پاكى كه از آنها پديد مى‏آيد بحث كرده‏اند. [50]رسول خدا در اين مورد خطبه‏اى خواند و در آن پس از حمد و ثناى خدا مسأله ازدواج را ستود و آن را بعنوان يك امرى الهى معرفى كرد. و از على (عليه السلام) هم خواست خطبه‏اى بخواند و على (عليه السلام) چنان كرد و رسول خدا (صلي الله عليه و آله و سلم) آن را پسنديد [51] و سپس رسول خدا دعائى كرد بدين سان كه خداوندا عترت هاديه را از نسل على (عليه السلام) و فاطمه (سلام الله عليها) قرار ده (اللهم فاجعل عترتى الهاديه من على (عليه السلام) و فاطمه (سلام الله عليها)) [52].در روايتى آمده است كه رسول خدا پس از خواندن عقد چنين دعا كرد: جمع الله شملكما و اسعد جد كما و بارك الله عليكما، و اخرج منكما نسلاً كثيراً طيباً [53]خداوند انس و الفتى دهد و زندگى‏تان را خوش و سعادتمندانه كند و اين ازدواج را بر شما مبارك گرداند و از شما نسلى بسيار و طيب و پاكيزه پديد آورد.
پيامبر (صلي الله عليه و آله و سلم) دستور وليمه داد و به على (عليه السلام) گفت برو غذائى تهيه كن، گوشت و نان از شما، خرما و روغن از ما و مردم را به احترام فاطمه (سلام الله عليها) دعوت كن: على (عليه السلام) گويد به مسجد رفتم و فرياد زدم وليمه فاطمه (سلام الله عليها) را بپذيريد و در اين وليمه جمع عظيمى از دوست و دشمن، فقير و غنى حضور يافتند .زمان ازدواج فرا رسيد پيامبر (صلي الله عليه و آله و سلم) به دختران عبدالمطلب و زنان مهاجرو انصار دستور داد همراه فاطمه (سلام الله عليها) به خانه على (عليه السلام) بروند و در راه شادمانى كنند و شعرهاى شاد بخوانند وهم فرمود در شب عروسى فاطمه (سلام الله عليها) مواظب باشيد گناهى واقع نشود و فاطمه (سلام الله عليها) را با الله اكبر به خانه داماد ببريد. [54]زمام مركب بدست سلمان بود، مردان فاميل به دنبال آن و زنان به دنبال آنها. صداى هلهله و تكبير بلند بوده زنان به صورت دستجمعى و همصدا اشعارى مى‏خواندند كه مفهوم آن مدح فاطمه (سلام الله عليها) و على (عليه السلام) بود مثل اين شعر: فاطمة خير نساء البشر و من لها وجه لوجه القمر - زوجك الله فتى فاضلاً اغنى علياً خير من فى الحضر... فاطمه (سلام الله عليها) بهترين زنان در نسل آدمى است. كيست كه چون او چهره‏اى چون چهره ماه تابان داشته باشد خداوند او را به ازدواج جوان فاضلى چون على (عليه السلام) درآورد كه بهترين جوان روى زمين است...
مراسم دست به دست دادن :
همه به خانه على (عليه السلام) رفتند - پيامبر (صلي الله عليه و آله و سلم) فاطمه (سلام الله عليها) را در كنار خود نشاند. مجلس را خلوت كرد. نقاب از چهره فاطمه (سلام الله عليها) برداشت كه على (عليه السلام) همسرت را تماشا كن. دست فاطمه (سلام الله عليها) را به دست على (عليه السلام) داد و گفت يا على (عليه السلام) خداوند زوجيت فاطمه (سلام الله عليها) دختر پيامبر (صلي الله عليه و آله و سلم) را بر تو مبارك گرداند. فاطمه (سلام الله عليها) خوب همسرى است. بارك الله لك فى ابنة الرسول يا على (عليه السلام) نعم الزوجة فاطمه (سلام الله عليها).و دست على (عليه السلام) را در دست فاطمه (سلام الله عليها) داد و فرمود فاطمه جان، على شوهر خوبى است. نعم البعل على (عليه السلام) .در مورد وديعه بودن اين دو در دست هم سخن گفت [55]و به آنها سفارش‏هاى بسيارى كرد. به على (عليه السلام) فرمود: على جان به مثل فاطمه همانندى براى تو پيدا نمى‏شود. و تو اى فاطمه براى تو نيز همتاى و همشأنى بسان على خداوند نيافريده است. [56] دخترم به سخنان مردم گوش فرا مده و از فقر همسرت نگران مباش كه اگر فقر براى ديگران مايه سرشكستگى باشد براى خاندان پيامبر (صلي الله عليه و آله و سلم) فخر است .اى على (عليه السلام) آمده پذيرش دخترم باش. با همسرت به نرمى و لطف و رفتار نما. فاطمه (سلام الله عليها) پاره تن من است تو اى فاطمه (سلام الله عليها) از خشمگين كردن على (عليه السلام) بپرهيز كه خداى نيز به خشم او خشمگين و به رضاى او راضى است. [57] و نمونه اين سفارش‏ها را بسيار فرمود .
دعاى پيامبر (صلي الله عليه و آله و سلم) :
پيامبر (صلي الله عليه و آله و سلم) آنگاه دست به دعا برداشت و چنين مناجات و دعا كرد: اللهم انهما احب الخلق الىّ فاحبهما خداوندا اين دو محبوبترين آفريدگان تو نزد منند آنان را دوست بدار و بارك ذريتهما نسل‏شان را زياده و مبارك گردان - و اجعل عليهما منك حافظا - خداوندا از جانب خود بر آنها حافظ و نگهبانى بگمار و انى اعيذ هما بك و ذريتهما من الشيطان الرجيم [58] و من اين دو را و نسل شان را از شر شيطان رانده شده در پناه تو قرار مى‏دهم...دعاهاى بسيارى ديگر از رسول خدا (صلي الله عليه و آله و سلم) درباره او منقول است كه محتواى آنها همانى است كه در مباحث قبلى ذكر شد و تكرار آنها شايد مورد نداشته باشد از جمله آن دعاى معروفى است كه معمولاً پس از خطبه عقد بخشى از آن را مى‏خوانند و آن اين است: اللهم اجعل شملهما و الف بين قلوبهما و اجعلهما و ذريتهما من ورثة - جنة النعيم - و ارزقهما ذرية طاهرة، طيبة مباركة، و اجعل فى ذريتهما البركة، و اجعلهم ائمة يهدون بامرك الى طاعتك، و يأمرون بما يرضيك طهركما الله و طهر نسلكما - انا سلم لمن سالمكم و حرب لمن حاربكم...[59]
فرداى ازدواج: : صبح روز بعد رسول خدا (صلي الله عليه و آله و سلم) بر آنان وارد شد و براى شان شير آورد. جامى از آن را به دست فاطمه (سلام الله عليها) داد و گفت بنوش، پدرت فداى تو (اشربى فداك ابوك) و جامى ديگر را به على (عليه السلام) داد و فرمود بنوش پسر عمو فداى تو شود (اشرب، فداك ابن عمك) [60]به آن دو فرمود آفرين به دو دريائى كه بهم برخوردند و اتصال يافتند و به دو ستاره‏اى كه قرين هم گشته‏اند. (مرحبا ببحرين يلتقتان و بنجمين يقترنان). سپس روى به فاطمه (سلام الله عليها) كرد: دخترم شوهرت را چگونه يافتى؟ گفت پدر، خداوند بهترين مردان را نصيب من كرده است .طبق رسم آن روزگار از سوى مردم هدايائى براى عروس و داماد آورده بودند. بسيارى از آنها در راه خدا دادند و بخشى از آن را كنيز و غلام خريدند و در راه خدا آزاد كردند و اين هم تجربه‏اى نيكو و درسى است كه مردان و زنان در زندگى خود بايد داشته باشند كه از نعمتها و شاديهاى خود ديگران را بهره دهند.بد نيست متذكر شويم در مورد تاريخ ازدواج آنها، شيخ طوسى آن را اول ذى حجه سال سوم هجرت، شيخ مفيد و سيد بن طاووس آن را شب پنجشنبه 21 ماه محرم، صدوق در امالى اوايل ماه شوال، ابوالفرج اصفهانى عقد را در ماه صفر و عروسى را در سه شنبه 6 ذى الحجه نقل كرده‏اند. [61]
زندگى مشترك آغاز شد و على (عليه السلام) براى شروع زندگى كف اطاق زفاف را با شنى نرم فرش كرد. چوبى را از يك طرف ديوار به طرف ديگر وصل كرد كه لباس‏هاى خود را روى آن بيندازند - پوست گوسفندى را بگسترد و متكائى از ليف خرما در كنار آن نهاد [62] و اين اطاق عروسى‏شان بود.على (عليه السلام) در وصف حيات مشترك روزهاى اول شان مى‏گويد: - لقد تزوجت فاطمة مالى و لها فراش غير جلد كبش - ننام عليه بالليل و يعلف عليها الناضح بالنهار - و مالى و لها خادم غيرنا [63] با فاطمه (سلام الله عليها) ازدواج كردم براى من و او جز پوست گوسفندى نبود كه شبها بر روى آن مى‏خوابيديم و روزها بر آن شترما را غذا مى‏داديم - و جز خود خادمى نداشتيم .خانه‏شان محقر و گلين بود و درب آن يك لنگه‏اى بود. ولى جهانى در اين خانه خلاصه شده بود و اين زوج خوشبخت با وجود فقر در عين عفت، عصمت و نجابت زندگى كردند و هيچگاه موجبات خشم و غضب هم را فراهم نكردند. عقيده‏ها واحد، سليقه‏ها واحد و هر دو مهذب و در طريق رشد هم بودند.اينان عملاً بنياد خانواده را بر تكميل و تكامل نهادند و مصداق اين سخن سقراط شدند كه در ازدواج هر كس نيمه گمشده خود را باز مى‏يابد. و نشان داده‏اند كه در زندگى هدفدار خانوادگى برترى مرد بر زن و يا بالعكس افسانه‏اى بيش نيست. بنظر ما على (عليه السلام) براى على شدن به فاطمه (سلام الله عليها) محتاج بود و فاطمه (سلام الله عليها) هم براى فاطمه شدن به على (عليه السلام) (بحران عميقان لا يبغى احدهما على صاحبه [64] و مصداق مرج البحرين يلتقيان بودند [65].
ازدواج اين دو مهم بود. و همه جنبه‏ها، حركات، سكنات، روابط و رفتارشان درس‏آموز بود. زندگى‏شان زندگى دو نور بود كه راه را براى ديگران و خودشان روشن مى‏كرد. و حاصل آن پديد آمدند گلهائى كه هر كدام ميدان حيات اسلام را روشن كرده بودند .دكتر بنت الشاطئ در وصف اين دو مى‏گويد: على (عليه السلام) چون كوهى سربلند بود و فاطمه (سلام الله عليها) سرچشمه رودى كه از اين كوه جارى مى‏شود وبستر رود سرشار از گلهائى كه فرهنگ اسلام را زينت مى‏دهند... آرى فاطمه (سلام الله عليها) آن زن بى تجربه و كياست نيست كه زندگى را بر مبناى بارى بهر جهت بگذارند شيوه زندگى دارد و هدف، او درس همسردارى را از مادرش آموخته و در زندگى على (عليه السلام) پياده كرده است .و على (عليه السلام) هم فردى متعهد و مسؤول است، به حالات و كيفيات حيات خانوادگى آگاهى دارد و مى‏كوشد بناى زندگى در راه وحدت كلمه، توافق اخلاقى و از همه مهمتر ايمان و عقيده بگذرد. در برابر فرمان خدا خاضع و در انجام وظيفه‏اش كوشاست. على (عليه السلام) آبكشى مى‏كند، چوب و هيزم مى‏آورد و اجاق را روشن مى‏كند و فاطمه (سلام الله عليها) آسياب مى‏كند آرد را خمير مى‏كند و نان مى‏پزد. (كان اميرالمؤمنين (عليه السلام) يحتطب و يستقى و يكنس و كانت فاطمه عليها السلام تطحن و تعجن و تخبز) [66] .زندگى‏شان به گونه‏اى بود كه على (عليه السلام) به وجود فاطمه (سلام الله عليها) فخر مى‏كرد و مى‏فرمود ولى الفخر بفاطمه و ابيها ثم فخرى برسول الله اذزوجينها [67] من به فاطمه (سلام الله عليها) افتخار مى‏كنم و به پدرش رسول الله (صلي الله عليه و آله و سلم) كه فاطمه را بتزويج من درآورده است. و ديديم كه فاطمه (سلام الله عليها) هم او را بهترين مردان به پدر معرفى كرده بود. اميرالمؤمنين در رابطه با اين ازدواج حتى ابوبكر را زير سؤال مى‏برد و مى‏گويد آيا من مختار و برگزيده رسول خدا نيستم؟ آيا من آنكسى نيستم كه رسول خدا (صلي الله عليه و آله و سلم) دخترش را به زوجيت من در آورد؟ [68]...
اين دو يار و همراه هم بودند، با هم سازگارى داشتند. و اين سازگارى و وحدت و انس شان براى مادرس است. فاطمه (سلام الله عليها) 9 سال در خانه على (عليه السلام) زندگى مى‏كند و در اين مدت از او درخواستى و تمنائى ندارد. اصل را بر اين گذاشته كه بارى بر دوش على (عليه السلام) نباشد. گرسنه است و على (عليه السلام) از او مى‏پرسد كه پس چرا نگفته‏اى مى‏فرمايد انى لا ستحيى من الهى ان اكلف نفسك ما لا تقدر عليه [69] من حيا مى‏كنم از خدايم چيزى را بر تو تكليف كنم كه ترا توانائى انجام آن نباشد.فاطمه (سلام الله عليها) نو عروس است ولى در اطاقى زندگى مى‏كند كه نصف آن حصير است و نصفى ديگر از شن نرم ولى به اين دلخوش است كه شوهر آقائى چون على (عليه السلام) دارد و خداى به رضاى او راضى است .همدل و دلدار على (عليه السلام) است، تسلاى ده اوست، مشاور و همراز است، پناهگاه على (عليه السلام) است واين امربحدى بود كه اگر عملى بر على (عليه السلام) وارد مى‏شد مى‏فرمود به خانه روم و كمى با فاطمه (سلام الله عليها) سخن بگويم و آرام گيرم و اين اقدام در تمام مدت زندگى مشترك على (عليه السلام) با فاطمه (سلام الله عليها) رعايت مى‏شد حتى پس از وفات فاطمه (سلام الله عليها) على (عليه السلام) در كنار قبر فاطمه (سلام الله عليها) سخن مى‏گفت و به درد دل مى‏نشست.او كدبانوى خانه بود و در عين حال مشاور على (عليه السلام)، محرم راز او و در مشكلات زندگى دلدار على (عليه السلام)، تلقى‏شان از هم تلقى امانتدارى بود و رفتارشان با هم رفتار دو امين امانتدار. بدين نظر سعى بر اين داشتند موجبى براى كدورت هم پديد نياورند و عامل آزار هم نباشند. و هرگز اين انديشه در ذهن على (عليه السلام) نبود كه در حيات فاطمه (سلام الله عليها) با زنى ديگر ازدواج كند و بفرموده امام صادق (عليه السلام) خداى آن را بر على (عليه السلام) حرام كرده بود (حرم الله النساء على علىٍّ مادامت فاطمة حية لانها طاهرة لا يحيض) [70]
دوستدارى و همرزمى: : دوستدارى‏شان از يكديگر به صورتى است كه رنگ مكتبى دارد و در اين رنگ است كه آن دو را همرزم و هم مبارزه مى‏سازد. فاطمه (سلام الله عليها) به دفاع از انديشه‏هاى على (عليه السلام) و على (عليه السلام) به دفاع از انديشه‏هاى فاطمه (سلام الله عليها) مى‏پردازد. او همرزم و همپاى على (عليه السلام) است همرزم كسى است كه قدرتمندان عرب از سطوت او آرام نداشتند و پابه‏پاى او به پيش مى‏رود.على (عليه السلام) مى‏رزميد و جهاد مى‏كرد و فاطمه (سلام الله عليها) شمشير خونين او را مى‏شست. فاطمه (سلام الله عليها) كانون خانواده را گرم و پناهگاه مى‏كرد و مى‏دانست پيروزى على (عليه السلام) در عرصه‏هاى مختلف تا حدود زيادى مربوط به اعتماد نيست به كانون است. و با اين اقدام كمكى مى‏داد تا رزم على (عليه السلام) چشمگير گردد و الحق نقش زن در موفقيت رزمى مرد تا چه حد مؤثر است .على (عليه السلام) از جبهه بر مى‏گشت و فاطمه (سلام الله عليها) مهربان‏تر از هميشه او را دلگرم مى‏كرد، تقويتش مى‏نمود، زخم‏هايش را مى‏بست، كوفتگى بدن را مى‏زدود و البته على (عليه السلام) نيز مردى قدرشناس بود - وقتى به خانه مى‏آمد از حال فاطمه (سلام الله عليها) جويا مى‏شد از تن خسته‏اش سؤال مى‏كرد و او را دلدارى مى‏داد و اين دو دلدار هم بودند.او حامى على (عليه السلام) است. وقتى على (عليه السلام) را به مسجد مى‏بردند چند تن از دشمنان، على (عليه السلام) را مى‏كشاندند و فاطمه (سلام الله عليها) هم يك تنه او را مى‏كشيد و نمى‏گذاشت به مسجدش ببرند و وقتى هم كه او را جبراً به مسجد كشاندند فاطمه (سلام الله عليها) به دنبالش دوان شد. و خطاب به ابوبكر كه آيا مى‏خواهى مرا از همسرم جدا كنى؟ به خدا قسم اگر از او دست برندارى موى سرم را پريشان كنم، گريبان بگشايم، كنار قبر پدر روم، و در پيشگاه خدا ناله زنم...من درباره على (عليه السلام) صبر نتوانم كرد...[71]
خاطره على (عليه السلام) از زندگى :
زندگى اين دو چنان بهم پيوسته بود كه حتى مرگ هم آنها را از يكديگر جدا نكرد.. موضع زهرا (سلام الله عليها) در قبال على (عليه السلام) بگونه‏اى بود كه على (عليه السلام) مى‏فرمود: - وقتى به خانه مى‏آمدم و به زهرا نگاه مى‏كردم تمام غم و اندوهم بر طرف مى‏شد. [72]- تا فاطمه (سلام الله عليها) زنده بود او را بخشم نياوردم و او نيز كارى نكرد كه من بخشم آيم. [73]- من هيچگاه از فاطمه (سلام الله عليها) كوتاهى نديدم. [74]- پس از مرگش خطاب به فاطمه (سلام الله عليها): تو تسليت بخش من بودى، بعد از تو به كه تسليت جويم [75]- به معاويه نامه مى‏نويسد او را سرزنش مى‏كند كه: بهترين زنان جهان از ما و حمالة الحطب از شماست. [76]- در سر جنازه‏اش در حين دفن فرمود اللهم انى راض عن ابنة نبيك [77]خداوندا من از دختر پيامبر تو راضيم .- فاطمه (سلام الله عليها) دوستى بود كه كسى در دوستى معادل او نبود. حبيب ليس يعدله حبيب...- و زمزمه على (عليه السلام) پس از وفاتش اين بود: - جانم در قفس تن و در نفس‏هائى كه مى‏كشم زندانى است اى كاش اين جان دردمند به همراه نفس‏هايم از بدن بيرون مى‏جهيد.- فاطمه جان بعد از تو خيرى در حيات نيست ترسم اين است كه زندگيم طولانى شود...- نفسى على زفراتها محبوسة فياليتها لخرجت مع الزفرات‏ - لا خير بعدك فى الحيوة و انما ابكى مخافة ان تطول حياتى‏و فرمود اگر بيم چيرگى ستمكاران نبود براى هميشه در كنار قبرت منزل مى‏كردم و براى اين مصيبت جوى اشك جارى مى‏نمودم (لولا علبة المسؤولين علينا لجعلت المقام عند قبرك لزاماً و التلبث عنده معكوفا ولا عولت اعوال الثكلى على جليل الزريه. [78]
فاطمه (سلام الله عليها) و فرزنددارى :
فاطمه‏شناسى :
كار فاطمه‏شناسى اگر ممكن باشد يكى از راههاى مهم آن مطالعه در آثار تربيتى فاطمه (سلام الله عليها) بويژه تربيت نسل است فاطمه (سلام الله عليها) را مى‏توان از طريق فرزندانى كه او تربيت كرده شناخت، مخصوصاً در تربيت حسنين، زيرا فرزند آئينه تمام نماى والدين است بويژه مادر.او در عين داشتن وظايف گوناگون فردى و اجتماعى به ايفاى نقش مادرى پرادخت و مادرى شهيد پرور بود فرزندانى تربيت كرد كه همه رهبر، تاريخ ساز، رزمنده، روشنگر ،افشاگر، او زنى است بظاهر چون زنان ديگر جامعه، ولى به تربيت نسلى پرداخت كه براى بشريت آبرو آفريدند. فرزندانى كه فاطمه (سلام الله عليها) تربيت كرد كسانى بودند كه امر رهبرى جامعه فرداى او را بر عهده گرفتند، آنچه را كه فاطمه (سلام الله عليها) خود داشت و آنچه را كه از انبياء گذشته از كانال پدر بميراث برده بود، و آنچه كه از قرآن بر پدرش و در خانه او نازل شده بود همه را به فرزندان خود بميراث داد و همه تعاليم را درباره‏شان عمل كرد و اين مسأله‏اى است كه در تاريخ بشر همانند ندارد. و اينك كه قرنها از تاريخ فرزند دارى فاطمه (سلام الله عليها) مى‏گذرد، به زحمت قابل بررسى است كه او چگونه از عهده اين وظيفه‏هاى سنگين، آن هم در آن شرايط بر آمد.
فاطمه (سلام الله عليها) دختر بزرگ‏ترين رجال مذهبى و سياسى زمان بود، براى او حضورها و موضعگيرى‏هائى در رابطه با حيات خانوادگى ممكن و ميسر بود و مى‏توانست چون ديگر زنان نامدار از خانواده اشراف و سلاطين راهى توأم با ناز و تنعم را در پيش گيرد ولى او اين چنين نكرد.اوخود را در نظام تكوينى حيات قرار داد كه خداوند او را موجودى بااحساس لطيف و با عاطفه و شور آفريده بود و متحمل و او اين سرمايه را در راه ساختن، بعمل آوردن ورشد دادن فرزندان بكار برد. و سند ادعاى من در اين راه حسن و حسين و زينب و كلثوم‏اند، با آن برنامه درخشان شان.او مادرى موفق بود زيرا كه توانسته است به تربيت فرزندانى بپردازد كه همه رزمنده، دلير و مجاهد فى‏سبيل الله باشند. كدام مادر است كه در طول حيات خود توانسته است فرزندانى چون حسن و حسين بپروراند؟ و كدام زن شجاعى را سراغ داريم كه دختر شجاع و قهرمانى چون زينب بپروراند؟ فرزندانش هر كدام الگوى كامل مادر و پدر در همه صفات اخلاقى و انسانى و هر كدام مجسمه فضيلت و پاكى و تقوا بودند و اگر از ما نمونه‏هاى مكتب معجزه آساى اسلام را بخواهند ناگزير بايد فرزندان فاطمه (سلام الله عليها) را معرفى كنيم و اين ادعائى است كه در آن گزافه و انحرافى نيست، دوست و دشمن بدان اعتراف دارند - و مادرى چون فاطمه (سلام الله عليها) موجد اين اسوه‏هاست . ديدگاههاى فاطمه (سلام الله عليها):
موفقيت فاطمه (سلام الله عليها) را در مسير مادى كه بايد سرمشقى براى زنان جهان باشد مرهون ديدگاهى است كه اين بانوى بزرگ اسلامى با استفاده از انديشه اسلامى براى خود پديدآورده و اتخاذ كرده است و ما را توان بررسى همه جانبه اين ديدگاه نيست فقط با رعايت اختصار به چند نمونه آن اشاره مى‏كنيم:
1- در مورد خانواده: خانواده از ديدگاه فاطمه (سلام الله عليها) كانونى مقدس است و ميزان قداست آن بحدى است كه او دوست دارد تمام مدت عمر و اوقات خود رادر آن بگذارند و آن را سنگرى محكم در جبهه كارزار جهانى بسازد.همه چيز از خانواده آغاز مى‏گردد، حتى سعادت يا بدبختى يك ملت در خانواده رقم مى‏خورد و عزت و سعادت جامعه از آنجا منشأ مى‏گيرد. هم چنين اگر با ديدى وسيع‏تر نگريسته شود جنگها و صلحها در محيط و جو خانواده تكون مى‏يابد. و در آنجاست كه كودكان، يعنى پدران فرداى بشر درس‏ها مى‏آموزند بدين سان اگر بناى رشدى در جامعه‏اى است آغاز آن بايد از خانواده باشد.فاطمه (سلام الله عليها) به كانون خانوادگى دل بسته است، آنچنان كه وقتى مسأله تقسيم كار را پدرش با او مطرح مى‏كند و معلوم مى‏شود كه فاطمه (سلام الله عليها) بايد در كانون خانواده به امور داخلى آن بپردازد، خداى را سپاس مى‏گذارد. و به گرمى و سر و سامان دادن خانواده مى‏پردازد و آن را چون كارگاهى براى تربيت رهبرى قرار مى‏دهد.
2- در مورد فرزند: فاطمه (سلام الله عليها) درباره فرزند اين تصور و انديشه را دارد كه امانتهاى خداوند در دست پدر و مادرند و والدين در برابر حفظ و رشد اين امانت مسؤولند. او فرزند را بعنوان كالائى بى‏ارزش نمى‏شناسد كه او را به دست لله‏ها و دايه‏ها بسپارد بلكه آنها را وجودهائى ارزنده و در خور احترام و كرامت ذاتى مى‏شناسد كه بايد شخص مادر امر رسيدگى آنها را بعهده گيرد.او فرزند دارى را شأن كوچكى نمى‏دانست كه امر اداره آن‏ها را به ديگران واگذارد. و يا با احساس حقارت از بچه‏دارى بدنبال مشاغل پر سر و صداى بيرون رود. او خانه را مركز انسان سازى مى‏شناسد و فرزندان را ثمره باغ وجود كه در خور هرگونه اعتنا هستند.او اين احساس را درباره فرزندان خود بيشتر دارد ازآن بابت كه از زبان پيامبر شنيده است خداوند ذريه پيامبران را در صلب من پيامبر قرار داده ولى نسل مرا در صلب على (عليه السلام) - پس من پدر اولاد فاطمه‏ام [82]، پس فاطمه (سلام الله عليها) طبعاً سرمايه‏گذارى را درباره اينان لازم‏تر مى‏شناسد.
3- در مورد تربيت: فاطمه (سلام الله عليها) امر تربيت را امرى تحول‏انگيز، سازنده، نجات ده بشر از خطرات و عوارض مى‏شناسد. او مى‏داند كه رمز پيشرفت و انحطاط فرد و جامعه در سايه تربيت قابل خلاصه شدن است. جامعه‏اى پيشرفته است كه تربيت آن پيشرفته باشد و قومى منحط بحساب مى‏آيند كه تربيت آنها منحط باشد هم او معتقد است كه اين مادران‏اند كه زمينه را براى بهشتى شدن فرزندان فراهم مى‏سازند (الجنة تحت اقدام الامهات [83] و طبعاً رمز جهنمى شدن، انحراف و انحطاط فرد و جامعه هم در سايه تربيت و مخصوصاً تربيت مادران است اين حقيقتى است كه ما پايه‏هاى رشد و انحراف را در سايه تربيت‏هاى صواب و يا انحراف‏آميز بدانيم و تاريخ نمونه‏هاى مستندى را از آن به ما عرضه داشته است .فاطمه (سلام الله عليها) اين ديدگاه را درباره تربيت دارد كه غفلت از آن موجب صدمه‏اى عظيم براى فرد و جامعه است و صدماتى غير قابل جبران را در پى دارد. بويژه در دوران خردسالى كه كودك همانند شاخه‏ترى قابل انعطاف است بدين نظر او خود را وقف زندگى فرزندان و سازندگى و تربيت آنها مى‏كند. هم چنين او سخن پدر را بياد دارد كه فرموده بود. فرزندان خود را بزرگ بشماريد و آنها را نيكو تربيت كنيد (اكرموا اولادكم و احسنوا آدابهم) [84] و مى‏داند نوع ادب و تربيت آنها مسؤوليت آور است. ادبوا اولادكم فانكم مسؤولون [85].
در طريق تربيت :اما در طريق تربيت فاطمه (سلام الله عليها) توجه به شرايط و عوامل، اصول و ضوابطى دارد كه بعنوان نفوذها نقش اساسى را ايفا مى‏كنند و ما در اين زمينه هم بعنوان عوامل درس‏آموز نكاتى را ذكر مى‏كنيم .
1- محيط و شرايط: از عوامل مهم تربيت محيط و شرايطى است كه بعنوان عامل مهم در سر راه رشد است. نقش محيط در تربيت به ميزانى است كه بسيارى از صاحبنظران آن را مهمترين عامل از بين همه عوامل تربيت مى‏دانند محيط رنگ ده شخصيت و سازنده خلق و خوى آدمى است و اثر آن را تا بدان حد مهم دانسته‏اند كه گفته‏اند انسان است و محيط او. دامنه محيط وسيع و شامل محيط خانه كه مهم است، محيط دامن مادر و پدر كه از آن مهمتر است، محيط اجتماعى، شرايط و جو بيرون و... و زنى است كه محيط خانه را مدرسه مى‏سازد و در آن برنامه‏هاى تربيت اسلامى را پياده مى‏كند در كلاس خانه‏اش موضوع تربيت فرزندانند و و هدف او انسان پرورى و شهيد پرورى، برنامه‏اش قرآن است و سنت، معلمانش رسول الله است و على (عليه السلام) و فاطمه (سلام الله عليها)، شيوه آن مهر و محبت است و ارج گذارى به وجود فرزندان .آرى خانه فاطمه (سلام الله عليها) كلاس عالى تربيت است، كلاسى است پر از شور و اخلاص جو آن سراسر ايمان، پايه‏هاى آن، حركت، فضيلت، مقصد آن شهامت آفرينى، تحت نظارت و رهبرى مستقيم پيامبر (صلي الله عليه و آله و سلم) و دامن عفيف و پر عزت فاطمه (سلام الله عليها) طريقه آن و آموزش‏هاى صحيح، و تلاش در آن براى انتقال ميراث پيامبران، و طبيعى است كه در آن افرادى پديد آيند مهذب، بى آلايش و معصوم، وارثان آدم تا خاتم، ثارالله، متعهد و مسؤول، انسان دوست و متعهد، و در راه خدا و در كار جلب رضاى خدا.
2- اصول و ضوابط: در اين كلاس و مدرسه اصول و ضوابطى حاكمند كه همه آنها از جانب خدايند و پيامبر (صلي الله عليه و آله و سلم) صادق و مصدق آن‏ها را ذكر كرده و فاطمه (سلام الله عليها) و على (عليه السلام) دو شاگرد مهم و دور كن اين امت آن‏ها را مورد عنايت و استفاده قرار داده و به مرحله اجرا و عمل مى‏گذارند .تربيت براساس اصل توحيد است و ضابطه ايمان و باورى راستين، اصل جرأت دهى و با شهامت سازى در اين خانه حاكم است، اصل اخلاق و انضباط، اصل تقوا و پاكدامنى، اصل غلبه حق بر هواى نفس، ترجيح همسايه بر خانه، ترجيح معنى بر ماده... خانه او خانه زهد است بگونه‏اى كه دنيا آنها را نفريبد و مالك وجودشان نگردد، بلكه خود مالك دنيا باشند، زرق و برق‏هاى ظاهرى در آن ارزش نداشته باشد. آنچه مهم است و مى‏ارزد، رضاى خداوند است و همه افرادى كه در اين خانه‏اند بر اين اساس و در مسير اين هدف زندگى مى‏كنند.هم چنين در اين خانه اصل هماهنگى بين زن و شوهر در تربيت فرزندان وجود دارد، اصل اعتدال در امور، اصل سلطه ايمان، اصل غلبه اخلاق انسانى بر خواسته‏هاى حيوانى حكومت مى‏كند و مبانى اسلام راستين مورد توجه است و سعى در اعمال اراده خداوندى و همسانى مشيت خود با مشيت خداوند.
3- شيوه‏هاى و روش: فاطمه (سلام الله عليها) يك مادر است و مادرى از سوئى مركب از دو عنصر است عنصر نوازش، و عنصر مهربانى و فاطمه (سلام الله عليها) اين هر دو را به حد كمال واجد است و اين خود زمينه را براى تربيت خوب فرزندان فراهم مى‏سازد. روح مادرانه فاطمه (سلام الله عليها) و عطوفت و غم خوارانه او خود سبب پيروى فرزندان است و فاطمه (سلام الله عليها) از اين بابت مصداق اين سخن پيامبر است كه: - خير نسائكم الطفهن بازواجهن و ارحمهن باولادهن [86] - بهترين زنان شما كسانى هستند كه به همسرشان لطيف‏تر و مهربانتر و به فزرندان خود رحيم‏تر باشند. يا مصداق حديث ديگر كه بهترين زنان شما كسانى هستند كه زاينده و زايا، سرپرست و والى، شيرده به فرزندان، دلسوز به آنان، و علاقمند به همسر خود باشند: خير نسائكم حاملات، والدات، مرضعات، رحمات باولادهن، مايلات الى ازواجهن [87] فاطمه (سلام الله عليها) با فرزندان خود همدم و هم انس است. كارهاى شان را زير نظر دارد و در موارد لازم به آنان تذكر مى‏دهد و يا در مورد كارشان داورى مى‏كند. حسنين (عليه السلام) خط مى‏نويسند نزد مادر مى‏آورند كه بگويد خط كدامشان بهتر است. مادر براى اينكه دلها را نشكند آنها را بنزد پيامبر مى‏فرستد و رسول خدا مجدداً آنها را نزد فاطمه (سلام الله عليها) بر مى‏گرداند. فاطمه (سلام الله عليها) رشته گردن بند را به زمين مى‏ريزيد كه هر كدام بيشتر جمع كردند خط او بهتر است. [88]

درس‏ها :
 

در مكتب تربيتى فاطمه (سلام الله عليها) درس‏هاى گوناگون است درس اخلاق، درس زندگى، درس روابط با انسانها، درس حركت آفرينى، درس موج سازى و قيام، درس حمايت از مظلوم، درس مبارزه با ظالم، درس ديندارى و دين خواهى و... و ما براى نمونه از سه گونه درس او نام مى‏بريم:
1- درس اخلاق: فاطمه (سلام الله عليها) سعى دارد كه اخلاق اسلامى را عملاً به فرزندان بياموزد. اخلاقى كه در آن جرأت و شجاعت، عفو در عين قدرت ،گذشت و ايثار باشد. فاطمه (سلام الله عليها) به فرزندان درس محبت داد، درس نيكو كارى داد، درس وفادارى به هدف مشروع داد و هم چنين درس رشادت، خلوص، تعاون، حريت، احسان، صفا، تقوا و همه درسهائى كه انسانيت به آنها مفتخر است .فاطمه (سلام الله عليها) پايه‏هاى اخلاق انسانى و رشادت و جرأت را در فرزندان چنان تحكيم كرد كه حسين بن على (عليه السلام) در روز عاشورا در رمز عدم قبول ذلت مى‏فرمايد، خداوند و رسول او به ذلت اين بيعت رضايت ندارند. دامن‏هائى كه در آن پرورده شدم (دامن رسول خدا (صلي الله عليه و آله و سلم) على مرتضى (عليه السلام)، فاطمه زهرا (سلام الله عليها)) اجازه قبول اين ننگ را به من نمى‏دهد.اخلاق فاطمه (سلام الله عليها) اخلاق الهى بود، اخلاق سرافرازى و احساس غرور بخاطر بندگى خدا بود، اخلاق عزتمندى و جلال و شكوه خداوندى بود، فرزندانش همان‏ها را گرفتند و در مسير زندگى حال و آينده خود بكار بستند. در دوران اسارت خاندان فاطمه (سلام الله عليها) بعد از واقعه كربلا ديديم كه چگونه در عين اسارت احساس سرافرازى داشتند و لقمه نانِ دونان را نخوردند و حتى اجازه نداد فرزندان و كودكان‏شان نيز در عين گرسنگى از آن صدقات استفاده كنند.
2- درس بندگى:
فاطمه (سلام الله عليها) به فرزندان خود عملاً ياد داد كه چگونه خداى رابندگى كنند و چگونه مطيع و تسليم اوامر او باشند. و اين كار ازراه تمرين عملى عبادت بود. زيرا فاطمه (سلام الله عليها) خود عابده‏اى بى‏مانند و در مقام بندگى در بالاترين حد و صورت ممكن بود. كسى كه خداى را با تمام ذرات وجودش پرستش كرده و فرزندانش، چه بسا كه در نيمه‏هاى شب شاهد حالات او بودند.روح عبادت چنان در وجود فرزندانش ريشه دوانده بود كه هيچ گامى بر نمى‏داشتند جز براساس قاعده و ضابطه عبادت. آنها بدرجه‏اى از رشد عبادى رسيده بودند كه بدنبال عبادت مرجحه مى‏رفتند. در حال اعتكاف و در شرف خاتمه دادن آن بودند، ولى رسيدگى به مشكل مردم را از آن مهمتر دانسته و ترك اعتكاف گفتند. [89]و يا داستان نماز شب زينب در شب يازدهم ماه محرم، آنهم در حاليكه برادران و عزيزان، و حتى فرزندان خود را در واقعه كربلا از دست داده، يكه و تنهاست در برابر آن همه مصائب، خيمه‏هاى آتش زده ولى صاحب را شاهد است و ماجرا خود چيزى شبيه به افسانه است. مصائب و اتفاقات او را از نماز شب باز نمى‏دارند او توان جسمى نداشته ولى به صورت نشسته آن را انجام داد.
3- درس زندگى سازى:
و بالاخره فاطمه (سلام الله عليها) به فرزندان مفهوم حيات و رمز و راز زندگى را آموخت. و به آنها ياد داد كه گاهى زندگى و عزتمندى آن پس از مرگ است و زمانى در دوران آن. اصل برداشتن هدف معقول در زندگى است كه بفهمد چرا بايد كار كرد و چرا بايد جنگيد و چرا صلح؟ و اصولاً رمز و ملاك انديشيده زيستن در چيست ؟او كوشيد محيط خانه را ميدانى سازد براى عمل كردن تعاليم اسلام و تحقق بخشيدن به آرمانهاى مقدس نبى اكرم (صلي الله عليه و آله و سلم). به فرزندان آمادگى فكر و تعقلى داد و كوشيد حيات شان را عقيدتى سازد. درس متانت در عين جهاد، درس قناعت، در عين وفور، درس تحمل در عين توان پيشروى، درس ايثار در عين نيازمندى شخصى، درس نظم در عين دشوارى و گرفتارى، درس حق دوستى و حق‏طلبى در عين تحمل مرارتهاى ناشيه از آن... اينها همه از مسائلى هستند كه فاطمه (سلام الله عليها) آن‏ها را به فرزندان خود آموخت.اينكه در خانواده‏ها شخصيت‏هاى اصلى پديد مى‏آيند بدان خاطر است كه نظامات اصلى درباره آنها پياده و اعمال مى‏گردد. فاطمه (سلام الله عليها) نظام اسلامى تربيت را درباره فرزندان پياده كرد و در نتيجه هر كدام چون دنيائى شدند كه در زندگى آينده و تاريخى اسلام نقش‏هاى مفيد و مثمر ثمرى را پياده كردند .
تربيت در عين كار :
اين همه كوشش دقت گذارى فاطمه (سلام الله عليها)درباره فرزندان بخاطر آن نبود كه او را فراغى و آسايشى فوق‏العاده بود. او اين خدمات را در كنار ديگر مشاغل شخصى و اجتماعى، آنهم در آن برهه از زمان انجام داد. داشتن تصويرى از وضع حيات در آن روزگار، مخصوصاً در دورانى كه فقر و نادارى هم حكومت كند خود عظمت كار او را بيشتر نشان مى‏دهد.او زنى است جوان، مادر چند كودك خردسال، در خانه‏اى زندگى مى‏كند كه محقر است، آب را از بيرون بايد به خانه بياورد و از مسافتى نسبتاً دور، گندم يا جو را بايد شخصاً با دستاس آرد كند، خود بايد آنرا خمير كند، و نان بپزد، خود بايد لباس خود و فرزندان را بشويد، با هيزم آتش درست كند، و با دهان در آن بدمد تا آتش شعله‏ور گردد، خود خانه را جارو كند، شمشير خونين على (عليه السلام) را بشويد، محيط را براى آرامش على (عليه السلام) ساكت سازد. به زنان مدينه درس و مسأله دينى بياموزد، گاهى هم به زخم بندى مجروحان جنگى بپردازد، كارهاى دستى چون پشم ريسى را انجام دهد تا كمكى براى زندگى مشترك باشد، به حق‏طلبى برود، به مبارزه بپردازد و...فاطمه (سلام الله عليها) نشان داد كه انجام وظايف مادرى با آن امور متناقض نيست، در عين كثرت مشغله مى‏توان فرزندانى شايسته تربيت كرد و بگفته دكتر بنت الشاطى‏ء مى‏توان چون چشمه‏اى شد كه از سينه كوهى بجوشد و با خود هزاران گوى و گوهر زرين و سيمين بيرون بريزد، پذيرش خدمات خانوادگى مانع از خدمات اجتماعى و سياسى نيست و بالعكس .
حاصل تربيت فاطمه (سلام الله عليها) در محيط خانه، فرزندان است صاحب فضيلت‏هاى بسيار و متعدد و در محيط بيرون ،زنانى است عفيفه و كم نظير كه هر كدام چراغ و مشعل هدايتى براى ديگر زنان در دنياى اسلام بودند. اما در آنچه كه به فرزندان مربوط مى‏شود اصل تربيت فاطمه (سلام الله عليها) را لااقل از سه ديد بررسى مى‏كنيم .

1- در جنبه شخصيت:
 

او فرزندانى تربيت كرد كه هر كدام از آنها در جنبه شخصيتى انسانهائى آزاد، مستقل، با روحيه، و داراى سلوك و رفتارى هستند كه توجه به هر كدام از آنها آدمى رابه ياد آيه آيه‏هاى قرآن مى‏اندازد. به دست نورانى فاطمه (سلام الله عليها) شير مردان و شير زنان شجاع، با عرضه و قهرمان پديد آمدند، كه داراى عزت نفس، اعتماد بنفس و به دور از فرومايگى و تن دادن به ذلت‏ها بودند .فرزندان فاطمه (سلام الله عليها) همگى شجاع، با اراده، از نظر روحى قوى، فدائى اسلام و قرآن بودند. اين درك و اراده را داشتند كه در مواقع حساس به يارى انسانهاى مظلوم و اسلام مظلومتر بشتابند. كسانى بودند كه آخرين قطره خون را دادند ولى در برابر ناحقى و ستم سرفرود نياوردند .

2- در جنبه حركت آفرينى:
 

حاصل تربيت فاطمه (سلام الله عليها) پرورش نسلى بود حركت آفرين و زندگى ساز، نسلى كه هر كدام مشعل هدايتند وچراغ فرا راه حيات همه انسانهاو سياستمداران راستين هستند. فرزندان فاطمه (سلام الله عليها) در تاريخ حيات اسلامى مردم موجها آفريدند و كشتى اسلام را كه گاهى شديداً، در تلاطم و در حال غرق شدن بود از خطر نجات دادند.- حسن بن على (عليه السلام) را ببينيد كه در چه شرايطى و چگونه با نرمش قهرمانانه و تاريخى خود زحمت صلح را بخود خريد ولى نابودى اسلام و فناى توان مسلمين را پذيرا نشد. صلحى تاريخى كرد كه زمينه ساز قيامهاى بعدى بود و خود شهيد صلح به نفع اسلام شد.- حسين بن على (عليه السلام) را بنگريد كه قيام جانانه خويش از خون دل خود گذشت تا در رگهاى مسلمانان خمود و جامد خونى جديد وارد سازد و آنها عليه ستمگران و عياشان به مبارزه وادارد و خانه ستم را ويران كند والحق كه با اين قيام چه نصيبى وافر براى اسلام فراهم آورد.- زينب (سلام الله عليها) را ببينيد كه زبانش چون جلادى براى ابن زياد و يزيد بود و هم چون شمشير على (عليه السلام) برّائى داشت - با سخنان خود در كوفه و شام زلزله در اركان خصم انداخت و دنياى دشمن را بحركت و عصيان عليه نظام خودشان وا داشت. و به همين گونه بود كلثوم و در كل حاصل تربيت فاطمه (سلام الله عليها).

3- درخدمت به اسلام :
 

فاطمه (سلام الله عليها) خادمانى ارزنده و راستين براى اسلام تربيت كرد. كه بقاى اسلام را تضمين كردند و جمله معروف الاسلام نبوىّ الحدوث و حسينى البقاء خود نمونه‏اى از آن است. اينان به گونه‏اى پرورش يافته بودند كه دشمنى اسلام را نمى‏پذيرفتند و اعمال خلاف اسلام را طرد و نهى مى‏كردند از سر و جان مايه مى‏گذارند تا اسلام زنده بماند. در تاريخ اسلام ديديد كه چگونه با معاويه ستيز مى‏كرد، آن ديگرى با پسرش يزيد، آن سومى حامل پيام شهادت شد، آن چهارمى افشاگر مفاسد بنى اميه و همه آنها پشتوانه انقلاب اسلامى پيامبر (صلي الله عليه و آله و سلم) كه كوشيدند اركان فسادو آلودگى را متزلزل سازند و مردم را به حقايق پشت پرده حكومت آشنا نمايند و نشان دهند آنچه خلفا عرضه مى‏دارند اسلام نيست.فاطمه (سلام الله عليها) بانوى بزرگى بود كه توانست نسل امام تربيت كند و فرزندانى شهادت طلب و فدائى اين كه در مواقع حساس و لازم از جان خود براى اسلام مايه بگذارند و جلو مقاصد شوم خصم را بگيرند. نسل فاطمه (سلام الله عليها) نسل شهيد است. زيرا همه آنان درراه اسلام خود را فدا كردند وفراموش نكنيم فاطمه (سلام الله عليها) خود شهيده اسلام است و شوهرش نيز شهيد مسجد و محراب.
فاطمه (سلام الله عليها) و كانون دارى
خانه فاطمه (سلام الله عليها):
نخست از خانه فاطمه (سلام الله عليها) حرف بزنيم، جائى كه او و على (عليه السلام) در آن زندگى سر كرده‏اند و گلهاى بوستان خود را در آن پرورش داده‏اند. تا مدتهاى زياد آنها در اطاق اجاره‏اى زندگى را سر كردند كه دور از خانه پيامبر (صلي الله عليه و آله و سلم) بود. بعدها رسول خدا (صلي الله عليه و آله و سلم) با يكى از صحابه سخن گفت و خانه اجاره‏اى آنها را به محلى نزديكتر به خود آورد، و سالها گذشت تا آنها خود صاحب خانه‏اى و حجره‏اى كوچك شدند.اين خانه كه در كنار خانه پيامبر (صلي الله عليه و آله و سلم) بود، و بيش از يكى دو متر با آن فاصله نداشت، خانه‏اى بود كوچك و محقر، گلين، فرش آن شامل حصيرى بود كه تنها نيمى از اطاق را مى‏پوشاند و نيم ديگر با شن نرم مفروش بود. درب آن يك لنگه‏اى و معرّف فقر اهل خانه. در اين خانه فاطمه (سلام الله عليها) با على (عليه السلام) همراز و بهتر بگوئيم هم بند و هم سلول بود. از ديدى محلى براى زندگى و مسكن است، از سوئى ديگر كارگاهى است براى كارهاى دستى فاطمه (سلام الله عليها) كه براى كمك معاش و يا در بسيارى از موارد براى خدمت به فقرا و مساكين انجام مى‏گرفت و ازجهتى مركز آمد و شد ياران على (عليه السلام)، دوستان فاطمه (سلام الله عليها) ،زنان مسأله دار و هدايت خواه بود .فاطمه (سلام الله عليها) اين خانه را مدرسه و دانشگاهى ساخته بود، نه تنهابراى فرزندان خود، بلكه براى زنان مسلمان كه سؤالات مذهبى خود را از او مى‏پرسيدند. آن را كانون مقدسى ساخته بود كه اعضاى خانه، آن را سنگرى دانسته و پناه و سكون خود را در آنجا مى‏جستند. و خواهيم ديد كه اين كانون مطمئن‏ترين محل آرامش و پناه على (عليه السلام) بود .
فاطمه (سلام الله عليها) ازكسانى نبود كه خانه‏دارى را كارى كوچك شمرد و يا خانه را به شوق اداره و منصبى ترك گويد و يا آن را محل و مركزى براى بلند پروازى خود قرار دهد. او به اين نكته آگاه بود كه كانون خانوادگى و اداره آن كمتر از اداره يك كشور نيست و حتى پايه كشور دارى بحساب مى‏آيد. و هم مى‏دانست و اززبان پيامبر شنيده بود كه خدمت در خانه و خانه‏دارى داراى اجر و حسنه است، حسنه‏اى كه هيچ كارى از زن با آن برابرى نمى‏كند.روزى رسول خدا (صلي الله عليه و آله و سلم) از اصحاب خود پرسيد زن در چه حالى به خدا نزديكتر است؟ و اصحاب پاسخ درست آن را ندانستند: فاطمه (سلام الله عليها) اين سخن را شنيد و پيام فرستاد زن در حالى به خدا نزديكتر است كه ملازم خانه باشد و از آن بيرون نشود. [90]او مى‏دانست كه خانه سنگر است، پايگاه اجتماعى اعضاء است، همانند يك نهاد اجتماعى گرانقدر است و كارى براى زن از نظر ارزشمندى معادل خانه‏دارى نيست. بدين سان همّ خود را به خانه‏دارى نهاد و اداره و مديريت آن و نيز تربيت فرزند را در آن به وجهى نيكو پذيرا شد. او در اين راه احساس خجلت و ننگى نداشت و از زير بار وظايف آن شانه خالى نمى‏كرد .مركزيت خانه‏اش در مسير تربيت فرزند، مشاوره و همدمى با على (عليه السلام) مهرورزى به اهل خانه بود، و حاصل چنين اقدامى، فاطمه (سلام الله عليها) راستين را بيش از پيش محبوب كرد و او راضى به اين تقسيم كار پيامبر (صلي الله عليه و آله و سلم) بود كه كار درون خانه از آن او و كار بيرون خانه از آن على (عليه السلام) باشد و خداى را بر اين امر سپاسگزار و شاكر بود .
مسؤوليت او در خانه :
او بفرموده رسول گرامى اسلام، رئيس خانه است و المراة سيدة اهلها [91] كدبانوئى است مجرب كه گوئى تمام دوره‏هاى مديريت خانواده را گذارنده و به وظايف خود نيكو آشناست. مسئوليتش سنگين است - در آن روزگار دشوار، آن هم در دوره فقر خاندان پيامبر او بايد به امور زير برسد: - امر سر و سامان دادن امور خانه، آن هم خانه‏اى كه مركز آمد و رفت است و چند كودك خردسال در آنند.- امر تربيت و اداره و نظافت و سرپرستى فرزندان كه آن هم كارى اندك و آسان نيست .- امر پيشه‏ورى و صنعتگرى چون بافتن پيراهن براى فرزندان و يا پشم ريسى براى كمك معاش.- امر آسياب كردن گندم يا جو با دستاس كه رسول خدا (صلي الله عليه و آله و سلم) فرموده دست فاطمه (سلام الله عليها) در اين راه زخمى شده بود.- امر آوردن آب از بيرون كه در آن روزگار اين هم مشكلى براى فاطمه (سلام الله عليها) بود و خانه‏ها آب نداشتند.- امر هدايت و سرپرستى زنان جديد الاسلام كه از بركت فاطمه (سلام الله عليها) مهتدى مى‏شوند ويا ديگران .- و بالاخره كارهاى ديگرى كه هر زنى بدان واقف است و به اصطلاح خودشان از بام تا شام در خانه مى‏دوند ولى باز هم كارشان نيمه كاره مى‏ماند. براى تهيه مختصر غذائى آن همه وقت مى‏گذارند ولى باز هم مطبوع طبع آنها قرار نمى‏گيرد. درك سنگينى مسؤوليت او ميسر نيست، مگر آنگاه كه آدمى خود در شرايط آن قرار گيرد.
سكون خانه :
خانه فاطمه (سلام الله عليها) از آن خانه‏هائى كه خداى خواسته است نام او در آنجا بلند گردد و مورد تسبيح و تقديس باشد. فى بيوت اذن اللّه ان ترفع و يذكر فيه اسمه يسبح له فيها بالغدو و الاصال [92] و طبيعى است كه چنين خانه‏اى نمى‏تواند مركز آشفتگى و هرج و مرج باشد نخستين چيزى كه در آن بايد حضور داشته باشد سكون و آرامش است و فاطمه (سلام الله عليها) سعى دارد چنين كند.او مى‏داند كه ترقى و عظمت شوهر، كوشش و تلاش ارزنده او تا حدود زيادى مرهون زندگى آرام و ساكن او در محيط خانه است و خانه بايد سنگر آرامش و محل تجديد قوا باشد تا شوهر بتواند بنشيند، درست نقشه بكشد و درست طراحى كند، و درست تصميم به اجرا و عمل بگيرد. خانه بايد در سكون و آرامش باشد تا شوهر بتواند در آن خانه احساس راحتى كرده و مشقات بيرون را از تن به در نمايد.خانه فاطمه (سلام الله عليها) براى على (عليه السلام) چنين وضعى را داشت. على (عليه السلام) در كنار زهرا (سلام الله عليها) احساس آرامش مى‏كرد و حتى هر آنگاه كه از حوادث و مشكلات زندگى به ستوه مى‏آمد به سنگر خانه پناه مى‏برد و در آنجا كمى با فاطمه (سلام الله عليها) سخن مى‏گفت و تجديد قوا مى‏كرد و از نو سرگرم كار و تلاش و مبارزه مى‏شد و اين امر در سراسر زندگى على (عليه السلام) وجود داشت، حتى پس از وفات فاطمه (سلام الله عليها) و در سر مزارش .
گرمى و روشنائى كانون :
فاطمه (سلام الله عليها) در محيط خانه چون ماهى درخشان بود كه نور وجودش كانون خانه و دل على (عليه السلام) را روشن مى‏كرد. او مصداق اين آيه قرآن بود كه: و اذا رايتهم حسبتهم لؤلؤاً منثوراً. [93] او روشنى بخش خانه بود، ديدارش رنجها و غصه‏ها را از دلها مى‏زدود. على (عليه السلام) خود فرمود وقتى به خانه مى‏آمد و به زهرا نگاه مى‏كردم تمام غم و غصه‏ام زدوده مى‏شد. [94] فاطمه (سلام الله عليها) كانون خانواده را گرم مى‏داشت، على (عليه السلام) و فرزندان را دل به اين خوش بود كه د ركنار فاطمه‏اند و در آن كانون‏اند. از ديدى، او چون شمعى بود كه پروانه‏ها را بدور خود جمع كرده، به آنها گرمى و نور مى‏داد خانه‏اش كانون انس و صفا بود. اعضاى خانه با هم انس و آشتى و معاونتى داشتند، و در كمال همرنگى و صداقت، در سايه ايمان به خدا و رسول و كتاب او زندگى مى‏كردند. اگر على (عليه السلام) تصميمى مى‏گرفت، همگان همراه او بودند و اگر فاطمه (سلام الله عليها) تصميمى اتخاذ مى‏كرد ديگر افراد خانه با او همگام مى‏شدند و نمونه روشن آن موردى است كه در آن سه روز تمام اعضاى خانواده افطارى خود را به فقيران و يتيم و مسكين دادند و خود با آب افطار كردند. [95]و بالاخره فاطمه (سلام الله عليها) در گرم داشتن كانون، لطف و عنايت به همسر، رحمت و دلسوزى به فرزند مصداق حديث پيامبر (صلي الله عليه و آله و سلم) بود كه خير نسائكم الطفهن بازواجهن، و ارحمهن باولادهن و...[96] و مصداق احاديث ديگر رسول خدا چون عفيفه بودن، شوهر دوست وفرزند دوست بودن و ضمن اينكه او خود ملهم به الهامات الهى است .
با چنين وصفى كه گذشت و با آن همه كار و تلاش طبيعى است كه زندگى بر او آسان نبود. پيامبر (صلي الله عليه و آله و سلم) روزى بر فاطمه (سلام الله عليها) وارد شد و ديد كه با دستهاى خود آسياب را مى‏گرداند و در عين حال به كودك خردسالش سرگرم شير دادن است. رسول خدا (صلي الله عليه و آله و سلم) از ديدن چنين وضع آب در ديده گردانيد و فرمود دخترم: تلخى‏هاى زندگى دنيا را بچش براى وصول به حلاوتهاى آخرت فاطمه (سلام الله عليها) گفت خداى را بر اين نعمت‏ها سپاسگزارم و بر كرامت‏هاى او عرض تشكر دارم. [97]شدت، كارش در خانه بحدى بود كه گاهى توان را از او مى‏گرفت، بدنش رنجه مى‏شد و به فرموده على (عليه السلام) دستانش از شدت آسياب كردن تاول زده و پينه بست. [98] در عين حال اين كار يك روز و دو روز نبود و هم اين براى فاطمه (سلام الله عليها) تنها كار نبود كه از كارهاى ديگر فراغتى داشته باشد. مسأله نظافت خانه هم مسأله بود كه گاهى سر و روى فاطمه (سلام الله عليها) راگرد آلود مى‏كرد و غبار بر او مى‏نشست. روزى رسول خدا (صلي الله عليه و آله و سلم) از فاطمه (سلام الله عليها) احوال بپرسيد كه چگونه‏اى؟ فاطمه (سلام الله عليها) ظاهراً از حالات زندگى و مشقت‏هاى آن، و سختى معيشت و شايد هم از گرسنگى خود و فرزندان و از خالى بودن خانه‏اش ازآذوقه سخن گفت. رسول خدا (صلي الله عليه و آله و سلم) فرمود دخترم آيا به اين راضى نيستى كه سيده زنان جهان باشى؟ فاطمه (سلام الله عليها) پرسيد مگر مريم دختر عمران سيده زنان نيست؟ پيامبر فرمود: او سيده زنان عصر خود بود و تو سيده همه زنانى [99]. و بر اين اساس ملاك خانمى و بانوئى وارونه گشت و در نظر پيامبر (صلي الله عليه و آله و سلم) زنان پر خور و پر آذوقه و متجمل و آنهائى كه در جلال و جبروت مادى زندگى مى‏كنند بانو وخانم بحساب نمى‏آيند. اگر ملاكى براى بانوئى و سيده بودن مطرح باشد در تلاش و جهد هدفدار، در عين تحمل فقر و نادارى است. در عابده بودن و زاهده بودن و در راه خدا رنجها را بخود خريدن است و فاطمه (سلام الله عليها) اين چنين بود .
فاطمه (سلام الله عليها) در تنگا و خستگى و دشوارى زنديگ بود ولى چنان نبود كه شوهرى خود خواه و تن پور داشته باشد كه اين همه كارها تلاش‏ها را وظيفه خاص زن بداند و كمك كارش نباشد. نه - على چنين مردى نبود. او در كار و تلاش مردانه‏اش كمتر از فاطمه (سلام الله عليها) نبود. چه بسيار ازكارهاى خانه را او انجام مى‏داد حتى بافاطمه (سلام الله عليها) مى‏نشست و گندم آسياب مى‏كرد و حتى در مواردى نان مى‏پخت رسيدگى به امور بيرون، تهيه نان براى چنان خانواده‏اى با فرزندان متعدد، آن هم كار و اشتغالى مشروع، آب كشى براى مزرعه و درختان، كارمزدى براى آبيارى درختان، حضور در جبهه و صحنه رزم، دستگيرى از بينوايان، بردن نان و آذوقه براى دردمندان، عبادت رسمى و حضور در عرصه‏هاى سياسى خود كارى بس وسيع و پر دامنه بود .او حتى براى سير كردن فرزندان تن به كار مزدى مى‏داد. در مزرعه‏اى كار مى‏كرد و قرار بسته بود براى هر سطل آبى كه از چاه بيرون مى‏كشد يك دانه خرما بستاند و بر اين اساس براى اهل خانه غذا تهيه مى‏كرد، با اين اتكا كه در مواردى بسيار ديگران را بر خود مقدم مى‏داشت و از همين غذائى كه با مرارت به دست مى‏آمد به فقيران مى‏داد.در عين حال هر آنگاه كه از كار روز مره فارغ مى‏شد و بخانه مى‏آمد با همان بدن خسته به كمك فاطمه (سلام الله عليها) مى‏شتافت. گاهى خانه را تميز مى‏كرد، زمانى با فاطمه (سلام الله عليها) آسياب را مى‏گرداند، گاهى در نظافت خانه به او كمك مى‏كرد. او در محيط خانه تلاش بسيار داشت، بدان خاطر كه به حال فاطمه (سلام الله عليها) از شدت كار او رقت مى‏كرد و دلش به درد مى‏آمد. روزى پيامبر (صلي الله عليه و آله و سلم) بر آنها وارد شدديد على (عليه السلام) و فاطمه (سلام الله عليها) سر گرم آسياب كردن جويا گندمند. خطاب به آنان كه كدام خسته‏تريد. برخيزيد من بجاى شما آسياب كنم - على (عليه السلام) عرض كرد فاطمه (سلام الله عليها) خسته‏تر است. پيامبر فرمود دخترم برخيز آنگاه خود بجايش نشست و با على (عليه السلام) سرگرم آسياب كردن شد. [100]
حاصل كانون دارى :
حاصل كار و تلاش فاطمه (سلام الله عليها) در محيط خانه و ثمره كارش عبادت و داراى ارزش بسيار است زيرا:- خدمت به مردى كه عزيز خداست و مرد رزم و جهاد است و خداى را بر او نظر عنايت بسيارى است.- على شدن على (عليه السلام) در سايه همدلى با فاطمه (سلام الله عليها) وفاطمه شدن فاطمه (سلام الله عليها) در سايه انس با على (عليه السلام) و هم مسكنى اوست و چه زيباست كار براى چنين افراد.- خدمت به فرزندان و تربيت نسلى است كه انسان دوست، متعهد، مكتبى، و نمونه عالى تربيت اسلامند.- خدمت به اسلام بود زيرا كه در سايه آن موجبات خدمت به اسلام و مسلمين فراهم آمد و ضديت‏ها با اين سركوب شد و مردم توانستند راه خود را بيابند.- و سرانجام فاطمه (سلام الله عليها) با مديريت خود درس زندگى توأم با سعادت به زنان داد، تجاربى فراهم آورد كه بهره‏گيرى از آن عامل رشد انسانيت انسان و مخصوصاً زنان جهان است و كدام عبادت است كه بدين ميزان داراى ارزش و ثمره اجتماعى باشد.

پي نوشت ها :
 

1- نهج‏البلاغه - در مراسم دفن فاطمه (سلام الله عليها).
2- فاطمة الزهراء.
3- ص 66 ج 2- فرائد السمطين .
4- طبقات ابن سعد ج 8 ص 14.
5- ص 125 انساب الاشراف.
6- شرح حال چهارده معصوم - صفوت ص 15.
7- فاطمه الزهراء - الرحمانى.
8- ص 324 انساب الاشراف.
9- ص 90 بحار ج 43.
10- آيه 63 سوره نور.
11- ص 367 مناقب ابن مغازلى.
12- حلية الاولياء ج 2 ص 41.
13- فضيله الزهراء.
14- فضيله الزهراء.
15- مستدرك ج 3 ص 184.
16- مستدرك ج 3 ص 184.
17- صحيح بخارى جزء 5 ص 26.
18- ص 87 الزهراء.
19- جزء 7 صحيح مسلم ص 141.
20- فاطمه الزهراء.
21- فضائل الخمسه ج 3، 133.
22- كافى ج 1 ص 460.
23- ص 132 منتهى الامال ج 1.
24- ص 239 رياحين الشريعه ج 1.
25- ص 156 بحار ج 43.
26- ص 44 - اشگهاى فاطمه (سلام الله عليها).
27- ص 63 همان منبع.
28- به كتاب نظام خانواده در اسلام و كتاب تشكيل خانواده در اسلام از مؤلف مراجعه شود.
29- ص 11 طبقات ابن سعد ج 8.
30- وفاة الصديقه الزهراء ص 23.
31- ص 11 طبقات.
32- ج 2 سيره حلبى.
33- ص 130 الزهراء - محسن امين.
34- ص 131 - الزهراء.
35- خصايص فاطميه.
36- ص 33 الغدير 1.
37- بحار ج 43 ص 18.
38- بحار 43 ص 10.
39- روضه المتقين ج 8 ص 123.
40- علامه مجلسى.
41- جواهر السنيه - احاديث در شأن على (عليه السلام) .
42- كفاية الطالب گنجى شافعى.
43- ص 132 الزهراء.
44- ص 35 دلائل الامامه.
45- ص 137 الزهراء - محسن امين.
46- ص 68 همان منبع.
47- ص 94 بحار ج 43.
48- ص 107 فاطمه الزهراء (سلام الله عليها).
49- مناقب ج 3 ص 351.
50- روضة الواعظين ج 1 ص 146.
51- مناقب ج 3 ص 350.
52- دلايل الامامه ص 23.
53- تاريخ الخميس ج 1 ص 408.
54- ص 68 الزهراء مطاهرى .
55- ص 74 رياحين الشريعه ج 1.
56- ج 2 - كافى ص 360.
57- بحار ج 43.
58- مناقب ابن شهر آشوب ص 111 ج 2.
59- ص 112 ج 2 مناقب ابن شهر آشوب.
60- ص 90 الزهراء ملا محسن.
61- ص 102 الزهراء.
62- ص 114 بحار 43.
63- صفوة الصفوه ابن جوزى ص 3 ج 2.
64- امام صادق (عليه السلام) .
65- آيه 19 سوره رحمان.
66- المصدر ص 151.
67- ص 171 احتجاج ج 1.
68- همان منبع ص 195.
69- زندگانى حضرت زهراء (سلام الله عليها).
70- مناقب شهر آشوب ج 3 ص 33.
71- ص 86 بيت الاحزان - قمى .
72- ص 35 شمه‏اى از فضايل زهرا - محلاتى.
73- ص 80 فاطمه دكتر شهيدى.
74-ص 9 رياحين الشريعه ج 1.
75- بحار ج 43 ص 186.
76- نهج البلاغه نامه 28.
77- بحار ج 43.
78- نهج البلاغه.
79- آيه 22 سوره رحمان.
80- آيه 22سوره رحمان
81- تفسير الدرالمنثور ج 7 ص 697.
82- مناقب ابن شهر آشوب ج 3 - ص 387.
83- حديث نبوى .
84- حديث نبوى.
85- حديث نبوى.
86- حديث نبوى.
87- حديث نبوى.
88- بحار 104 ص 309.
89- داستان اعتكاف امام حسين (عليه السلام) و مراجعه يك نيازمند.
90- ص 134 منتهى الامال ج 1.
91- روضة الواعظين.
92- آيه 36 سوره نور.
93- آيه 19 - انسان.
94- مناقب خوارزمى ص 256.
95- آيه 8 سوره انسان.
96- نهج الفصاحه .
97- ص 133 منتهى الامال.
98- ص 134 همان منبع.
99- ص 42 حليه الاولياء ج 2.
100- ص 5 بحار ج 43
 

ارسال توسط کاربر محترم سایت : j133719
/ع